Idozus -Invalidu La Rezistu

Vitor: La Kopera Ho Pontu Vokal

DILI-Sekretariu Estadu Seguransa Sosial (SESS), Vitor da Costa deklara katak, Idozus no invalidu sira ne’ebé durante ne’e la rezistu hodi simu Subsidiu husi Governu, tamba Lideransa Komunitariu (Lk) sira mak la kopera hamutuk ho Pontu fokal Diresaun Nasiona Seguransa Sosial iha 13 Distritu sira.

Vitor da Costa hato’o lia hirak ne’e iha ninia fatin servisu Caicoli wainhira hatan konaba ferik katus husi Distritu Bobonaro, Sub-distritu Lolotoe, suku Guda, Aldeia Anon ne’ebé durante ne’e la registu sira nia naran, maski iha idozus no invalidu

Nia dehan, iha Distritu Bobonaro ne’ebé dehan katak ema nunka bá foti sira nia dadus, tamba Lider Komunitariu sira mak la ajuda povu sira hodi lori dadus ba administrasaun Distritu nian, tamba pontu fokal DNSS ida deit iha mak iha ne’eba, maibe klaru katak nunka haree pontu fokal iha sira nia suku.

“Hau hanoin problema sira ne’e akontese, tamba Xefi Suku sira mak ladun kopera hamutuk ho ami nia pontu fokal sira ne’e mak akontese hanesan ne’e,” haktuir Vitor iha Kinta (12/05).

Vitor mós esklarese katak, SESS iha pontu fokal ne’ebé iha Distritu 13 hotu, servisu hamutuk ho lideres komunitariu no autiridade Distritais sira, ne’ebé formulariu ne’e iha potu fokal no fahe ba lider komunitariu sira priense.

“Ami la hatene, tamba saida mak dehan bebeik, ema la atende sira iha ne’eba, maibe ami atende hela sira klaru que ami iha pontu fokal ida deit la perkore suku sira hotu, maibe ho ajuda xefi suku sira servis ne’e bele la’o,” hakotu Vitor.

Aliende ne'e Sekertariu Estadu Seguransa Sosial Vitor da Costa informa katak, pagamentu Subsidiu bá Ferik, katuas (idozus) no alezadus (Invalidu) iha tinan 2011 ne’e sei halo ho faze rua iha fulan juinu no Outubru.

“Prosesu pagamentu ne’e ami halo ho faze rua, tinan uluk ami halo dala ida deit, agora la bele halo dala ida tamba orsamentu ne’ebé aloka mai iha idozus no invalidus sira ne’e la to’o ne’eb’e mak ami halo faze rua ne’e,” deklara nia iha ninia servisu fatin Caicoli.

Nia esplika , ba tinan ida ne’e (2011 red) ,pagamentu ba subsidiu ferik, katuas no invalido sira halo ho faze rua mak iha fulan juinu ho hahu Publika ona edital iha Distritu, Sub-distritu, no suku sira hotu iha loron 9 fulan Maiu ne’e, hodi hein reklamasoen no keisa durante loron 30 nia laran. No liu tiha mak foin fo sai lista pagamentu nian.

“Durante tempo Pagamentu ami sei la atende reklamasoens no keisa, maibe ami bele atende depois de pagamentu,” dehan Vitor.

Nia mós informa liu tan, iha fulan fevereiru to’o marsu Foin lalais ne’e Diresaun Nasional Seguransa Sosial hasai ona lista reverifikasaun ba idozus no invalidus sira atu kompleta sira nia dadus, tamba durante ne’e prosesu pendente hela, maibe iha mos idozus no invalidus balu ne’ebé la kompleta sira nia dadus.

“Ba Sira ne’ebé mak kompleta ona nia dadus mak ami prosesa ona sira nia naran ne’e iha lista edital no sira ne’ebe la kompleta sira nia dadus kontinua pendenti,” deklara Sekeratariu Estadu ne’e.

Husi reklamasoens no keisa ne’ebe SESS simu ne’e ho total hamutuk 4425 depois DNSS halo reverifikasaun ba dadus ne’e, Aprova 198, pendente 1792, la tama dokumentus iha verifikasaun 2435.

Nia dehan, reprezentante ne’ebe atu simu benifisiariu sira nia osan tenki naran iha ona data base SESS nia, maibe naran ne’ebe la iha data base ne’e sei la simu.

Sekretariu Estadu ne’e mós esplika katak, idozus ka invado ne’ebé rezistu iha tinan kotuk, maibe Seidauk kompleta dadus no iha tinan 2011 mak Kompleta, entaun bele simu deit subsidiu husi tinan 2011 ninia, tamba osan ne’e la’os pensaun ne’ebé osan bele rai, maibe subsidiu ne’ebé osan sai iha Orsamentu jeal tinan-tinan.

Subsidiu ba idozus no invadus ne’ebé mate tuir deklretu lei ne’ebe iha ne’e sobele simu deit iha Fulan ne’ebe nia mate, hanesan mate iha fulan Fevereiru entaun simu deit husi janeiru to’o fevereiru deit, tuir dekretu lei 18/2008 artigu 12.

Maibe nia dehan, Prinmeiru Ministru ne’ebé mak deklara fali katak maske mate tiha ona, maibe sei hetan nafatin Subsidiu to’o Fulan Pagamentu hanesan lilin bá idozus ka invalidu ne’ebé mate.

Maski nune’e nia mós dehan, katak, veteranus ka Benifisiariu ne’ebé simu ona pensaun veteranus ka Idozus no Invalidu Sei preve bá Subsidiu ida deit, tamba tuirdekretu lei 18/2008 iha artigu 9 ne’ebé la permite atu ema id abele subsidiu ne’e hamutuk ho prestasaun seluk.(jxn)

Tuir mai dadus husi Distritu 13 ne’ebe iha DNSS no halo ona prosesamentu:

Idozus
Deskrisaun	Dadus
Aprovadu	84.508
La Aprova	0
Pendente	4,369
Kandidatus	40
Mate	1,245
Veteranus	1,146

Invalidu
Deskrisaun	Dadus
Aprovadu	4.722
La Aprova	0
Pendente	28
Mate	12
Veteranus	39

Povu Keixa Governu ba EITI

BAZARTETE—Povu husi Distritu Dili, Aileu, Ermera no Liquiça hato’o keixa ba Prezidenti Board Extractive Industries transparency initiative (EITI) Clare Short, kona-ba orsamentu minarai ne’ebé maka kada tinan ezekuta husi governu maibé la fó impaktu ida ba povu iha area rurais.

       Povu hato’o preokupasaun ne’e wainhira sorumutu ho prezidenti Board, Clare Short, diretor rejional EITI Asia, Samuel Bartlett no Marinke Van Rigt nu’udar diretór PWYP iha Hotel Timor, Sábadu (22/10).

            Iha loron primeiru, prezidenti Board EITI ho nia delegasaun hasoru ho governu Timor Leste liu husi Sekretariu Estadu Rekursu Naturais, Alfredo Pires, kompañia operador minarai Tasi Timor, Woodside, Agustin Brendan, Sociedade Civil no estudantes iha Hotel Timor, Sábadu (22/10) liu ba hodi fo koñesementu ba malu kona-ba objetivu vizita mai nasaun Timor Leste ne’ebé mak sai nasaun kumpridor EITI númeru um iha Azia no númeru tres iha mundu.

            Liu husi sorumutu loron primeiru, prezidenti Board EITI ho nia delegasaun rona kompañia Woodside ho governu ne’ebé mak durante ne’e jere rekursu minarai.

            Delegasaun EITI hakarak rona diretamente kona-ba saida mak EITI no nia benefisia mina rai lolos ba povu to’o iha ne’ebé ona. Tanba ne’e horisehik delegasaun tun direitamente ba area remotas hodi rona povu nia lian iha baze.

            Liu husi koperasaun SERN ho ONG Luta Hamutuk, ne’ebé sai hanesan observador no jere rekursu minarai aberta ba povu konaba rekursu minarai ne’ebé mak jere tiha durante tinan barak ho osan dolar biliaun ba biliaun.

            Wainhira prezidenti Board EITI, Clare fo tempu atu povu sira hato’o sira nia hanoin konaba osan ne’ebé mai husi minarai durante ne’e gasta ho transparensia no saida mak EITI lolos.

            “Ami hakarak mai iha ne’e hanesan nasaun Timor Leste, ne’ebé mak hetan modelu diak ba uju rekursu minarai, hakarak hatene de’it saida mak povu hetan ona husi osan mina rai nian,”. Dehan Clare, (23/10) horisehik iha Bazartete, Liquiça.

            Tenik feto ne’ebé mak iha esperiensia maka’as konaba EITI ne’e katak atu iha transparensia, importante konaba orsamentu minarai ne’ebé mak opera husi kompañia minarai ho justu atu hala’o.

            “Orsamentu minarai rai hanesan riku soin povu tomak nian, tanba ne’e laos ema grupu ida de’it mak hetan lukru importante, oinsa uja orsamentu ho transparensia, balansu no iha impaktu labele hamosu korupsaun,”. Hatete Clare.

            Iha fatin hanesan, Jacinto Ribeiro Dias fokal point Luta Hamutuk, kaer kna’ar nudar mos autoridade lokal, husi distritu Aileu preukupa tebes, tanba povu ne’ebé mak iha area rurais lahatene saida mak EITI, maibé dala barak povu hakarak de’it venefisia husi riku soin ne’e saida.

            “Ami hakarak hato’o ba diresaun EITI, Timor Leste iha riku minarai, no kumpri ona EITI, maibé hanesan povu ki’ik iha baze nia sentimentu ba dezenvolvementu seidauk iha. Ami la senti impaktu ba dezenvolvementu, povu rona osan barak maibé ami hare katak orsamentu ne’e benefisia de’it ba ema sira iha capital”. Hatete Jacinto.

            Tanba ne’e nia hakarak rekomenda ba governu atu implementa ka ejekuta orsamentu ho transparensia duni tuir relatoriu ne’ebé mak Timor Leste hetan.

            Teodoso Mendonca, husi Remexio Aileu, nudar mos responsavel fokal point hato’o konaba relatoriu EITI ne’ebé mak fo sai, halo rai Timor nia naran morin ona iha mundu no nasaun Asia maibé, ba povu kontinua terus susar, atu asesu ba infraestruktura no informasaun.

            Teodoso komenta katak, orsamentu minarai hanesan osan povu nian, tanba ne’e ba ejekudor sira atu ejekuta ho transparensia no responsabilidade tuir nesesidade povu ne’ebé mak ohin loron terus.

            “Kada tinan governu foti osan barak husi minarai, maibé ho de’it populasaun tokon ida, seidauk bele fo dezenvolvementu ida ne’ebé mak iha sentimentu ba ukun-an nian,”. Dehan Teodoso.

            Fatin hanesan Celestina de Araujo, husu ba responsavel EITI iha Timor Leste atu halo desiminasaun konaba saida mak EITI konaba rekursu minarai ba povu iha baze par abele hatene konaba retornu hirak ne’e.

            “Ami bele dehan, ami ne’ebé mak hetan treinamentu bele komprende saida mak EITI, maibé ita nia povu ne’ebé mak nunkda rona informasaun la hatene saida mak EITI, tanba ne’e hakarak husu ba responsavel par hato’o informasaun ba povu iha baze,”, hato’o Celestina.

            Tantu direitor ONG Luta Hamutuk, Mericio Akara, ne’ebé nudar mos membru EITI nian, husu ba governu atu ejekuta orsamentu ho transparensia no kualidade no garante akuntabilidade, parte ida ba parlamentu nasional, atu asumi mos kna’ar nudar fiskalijador par abele hare projetu sira ne’ebé mak implementa iha baze iha duni nia kualidade no benefisia ba povu ka lae.

            Tanba Timor Leste adopta sistema EITI liu husi fundu minarai, sai hanesan Pontus importante ba dezenvolvementu nasaun maibé importante atu hato’o mos lialos akuntabilidade no transparensia ba orsamentu minarai.

            Hatan konaba kestaun hirak ne’e prezidenti Board, Clare hatete, hanesan EITI organijasaun ida atu halo relatoriu no buka hatene ba nasaun sira ne’ebé mak iha riku minarai no gas implementa no uja osan tuir dalan legal ka lae.

            Prezidenti Board ne’e hatete, Timor Leste hala’o diak iha EITI, sai ona ezemplu ba nasaun bo’ot sira ne’ebé mak dezenvolvidu, tanba EITI moris ba nasaun ne’ebé mak iha riku minarai para evita korupsaun.

            “Timor Leste, sei diak liu nasaun barak, nasaun bot sira a’at liu Timor Leste, maibé oinsa atu kontinua mantein nafatin rekursu minarai tuir transparensia akontabilidade ba gastu hirak husi minarai, gastu ba sai osan hira mak sai no tam, atu nune’e hatudu nafatin modelu ne’ebé diak ba mundu tomak,”. Dehan Prezidenti Board ne’e.

            Entertantu direitor PWYP, Marinke Van Rigt, husu ba nasaun Timor Leste, liu-liu ba sociedade civil no povu atu matan moris nafatin ba rekursu minarai ne’ebé mak ejekuta husi governu no kompañia.

            Para bele hatudu transparensia ho akuntabilidade ba povu tuir rekursu minarai no gas ne’ebé mak hetan husi nasaun Timor Leste.

            Relasiona ho kestaun hirak ne’e, sekertariu estadu rekursu naturais, Alfredo Pires, hatete katak governu nia esforsu laos iha EITI de’it ona maibé, oinsa sai komuniti ida de’it ba modelu transparensia Timor Leste.

            “informasaun ne’ebé mak ohin loron governu tau ba internet, ema barak la brani tau, ita tau hotu konaba orsamentu jeral estadu, kontratu projetu sira ne’ebé mak kompañia manan husi governu, tanba liu husi portal aprovizionamentu, transparensia sai hanesan mata dalan iha hodi hatudu ba mundu konaba transparensia ne’ebé mak Timor Leste hakarak mantein,”. Ko’alia SERN, Alfredo Pires.

            Maski dejafiu barak mak governu infrenta hanesan maioria povu ne’ebé seidauk asesu ba internet, maibé liu husi programa olio pezadu (sentrál eletrisidade) ne’ebé mak komesa instala fiu husi torre ne’ebé haleu iha territoriu tomak ne’e, lori mos fiu komunikasaun, eletrisidade no internet nian.

            “Ita bele garante Timor Leste iha tinan rua ka tolu mai bele sai hanesan nasaun Singapura katak internet bele tama ona iha sub-distritus no sukus tomak ho informasaun konaba rekursu minarai,”. Dehan Pires.

            Tanba ne’e dinamiku ne’ebé durante ne’e hatudu ona husi governu ho sociedade civil atu mantein nafatin, hametin liu tan koperasaun ne’ebé mak la’o tiha hodi nune’e bele garante liu tan saida mak hetan husi rekursu minarai.

Xanana: FSI Tenke Sai

DILI—Primeiru Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmão repeta tan katak Forsa Stabilidade Internasional (FSI) husi Austrália tenke sai husi Timor Leste iha tinan 2012 .

Xanana hato’o kestaun ne’e ba jornalista sira iha Aeruportu Comoro, foin lalais ne’e, relasiona ho deklarasaun Jeneral Forsa Armada Austrália, David Hurley kona-ba posibilidade atu hanaruk misaun Austrália iha Timor tamba Timor Leste sei hasoru tinan ne’ebé mak krítiku iha iha eleisaun prezidensiál no lejislativa ne’ebé maka sei hala’o iha tinan 2012.

Xanana haktuir, antes ne’e nia retiru ona ho Prezidenti Repúblika José Ramos Horta katak depois eleisaun remata FSI bele fila ona.

“Ha’u ko’alia ho prezidenti repúblika antes iha Marsu katak depois 2012, sira (FSI) bele fila ona. Sira hela tanba eleisoens. Ne’eduni, ha’u halo apelu ida ba povu tomak katak ita komporta-an diak, ita hatene moris domin ho dame, ita la presiza bolu ema husi liur mai, mai la’o hela de’it kaer kilat tun sa’e maibé la halo buat ida. Gasta sidadania Australiana sira nia osan liu husi impostu ne’ebé selu ba governu Austrália,” nia realsa.

PM Xanana haktuir, komunidade internasional hakarek karta protesta ba xefe governu katak forsa Australiano tama arbiru de’it iha fatin ne’ebé lulik.

“Ha’u simu karta protesta husi komunidade interior ne’eba hakerek bei-beik surat mai ha’u, protesta tanba forsa Australianu tama arbiru de’it iha fatin ne’ebé ita dehan lulik, tama sai helikoptru ba halo karau halai arbiru monu mate, ita mak selu hotu fila fali, ne’ebé atu dehan karik katak posisaun politiku husi governu nian dehan, lae, eleisaun hotu tiha fila, buat ida koperasaun oin seluk, mas buat ida hela ita la presiza,” nia hatutan.

Niai informa polítika estratéjiku Australianu nian maka Ministru Defeza Australianu hatete sei ko’alia ho Prezidenti Estadus Unidus Amerika, Barrack Obama ne’ebé maka sei ba vizita Austrália iha fulan Novembro mai hodi reforsa forsa Amerika iha tasi Timor no sei reforsa prezensa Amerikana iha Darwin.

“Ne’ebé, sira (Austrália) presiza sira nia kontijensia (forsa) ne’ebé iha Timor. Sira haruka kontijensia mai Timor Leste husu fali Amerikana atu ba reforsa iha ne’ebá. Ne’e ita dehan laiha lójika,” Xanana haklaken.

Maibé, xefe governu Timor Leste mós la haluha fo agredese ba ajudu ne’ebé maka FSI apoiu ona ba nasaun Timor Leste atravez krizi bo’ot ida iha 2006 no antentadu 11 fevereiro 2008, ajuda rezolve problema artemarsiais baku malu no sunu.

Aleinde ne’e, Xanana mós kongratula loron Nasoens Unidas ne’ebé monu iha Segunda (23/10) ohin.

Governu Gasta Osan Ba Materia Pezado Abandona Iha Ponte Daudere

DILI-Deputadu husi bankada UNDERTIM, Faustino dos Santos ‘Renan Selak’ deklara, nudar sidadaun Timor-oan nia parte la kontenti ho Governu ne’ebé halo kontratu ho Material Pezadu ne’ebé abandona hela iha Ponte Daudere ne’ebé kotu maski la halo servisu, maibé Governu kontinua selu.

“Ha’u hanesan sidadaun Timor-oan ne’ebé iha responsabilidade kona-bá osan Estadu, ha’u ladun haksolok kuandu ita tau material pezadu iha fatin ruma hodi halo kontratu diariu ne’e halo ha’u satisfetu ho ida ne’e,” haktuir Renan iha PN, relasional ho Ponte daudere ne’ebé tihar kuaze fula ida ona.

Tuir Renan katak, wainhira tau materia pezadu iha fatin ruma atu servisu ne’e tenki defini loron ba kontratu atu ba hahu halo servisu no remata servisu tuir tempu ne’ebé determina ona.

“Ida ne’e mak ita tenki halo selae ita gasta osan Estadu atu selu ema ne’ebé la halo servisu, maibe ita selu nafatin,” dehan deputadu UNDERTIM.Renan mós informa katak, depois udan bo’ot iha fulan kotuk halo Ponte Daudere kotu, maibe iha ekipa emerzensia ne’ebé loke ona dala alternativu rua ne’ebé transporte publiku uja hodi ba mai Dili-Lospalos.

“Ha’u liu husi ne’eba ha’u haree material pezadu para iha ponte ne’e nia sorin durante fulan ida ona, maibe seidauk bok ponte ninia buat ruma,” dehan nia.

Nia hatutan katak, material pezadu ne’e para deit iha Pinte Dauder Maski la halo servisu maibe selu, tambá tuir kontratu, se hanesan Governu tenki haruka ona atu servisu dadauk.

“Governu halo kontratu entau haruka servisu ona, tambá uda komesa menus ne’e, tambá mudansa ne’e derepente deit akontese, wainhira uda fali sira halo justifikasaun dehan udan,” dehan Renan.

Iha sorin seluk Vice Prezidenti Komisaun G, deputadu Inacio Moreira hatete, husu Governu atu halo duni ponte ne’e, tambá nesesario duni, maibe Governu tenki halo ninia jestaun ho diak.

Maski nune’e projetu ne’ebé halo la’o diak tenki iha involvimentu komunidade ruma iha fatin ne’ebá.

“Ha’u hanoin ida ne’e pasu importante ne’ebé kompainha hotu tenki halo, atu nune’e projetu ne’ebé halo iha ne’ebé deit la’o ho diak,” dehan Inacio.

Tuir Vice Prezidenti Komisaun G ne’ebé trata asuntu Infra-estrutura, Ekipamentu Sosial katak, tempo atu halo projetu ne’e iha kontratu ne’e tenki iha, se karik halo ona mobilizasaun tau ona ekipamentu pezadu iha ne’eba, maibe seidauk komesa ne’e afeta ba tempu ne’ebé ih tuir kontratu ne’ebé asinan.

Governu no PN Diskuti Lei Trabaillu

DILI—Governu liu husi Sekertariu Estadu Formasaun Profesional i Empregu (SEFOPE) ho Parlamentu Nasional (PN) komesa diskuti dadaun fali lei traballu nian iha Parlamentu, tamba lei ne’e bele proteze tranbalhadores sira hodi ejiji sira nia direitu tuir lei ne’e.

Tamba ne’e SEFOPE, Bendito Freitas hafoin diskute lei ne’e ho komisaun H Parlamentu Nasional trata asuntu Juventu, Desportu, no Traballadores iha semana kotuk hatete, liu husi lei trabalhadores ne’ebe Governo kria no diskuti iha Parlamentu Nasional liu husi komisaun H ho Governo hodi bele lori ba plenaria hodi diskuti tan ho deputadu sira seluk iha final global, atu nune’e bele fo ona aten barani ba trabalahadores timoroan sira.

“Hau hetan konvite mai iha ne’e (PN) hanesan kuntinuasaun ba programa servisu Governo nian aprezentasaun lei traballu, ne’ebe uluk ita bolu dehan kódigu do trabalhu mas agora proposta lei ne’ebe hatama agora hanaran lei de trabalhu ne’e mak komesa ami diskute ona iha kurta ne’e,” informa Bendito.
Nia dehan, lei ne’ebe diskute dadauk iha ho komisaun H ne’e li-liu konaba estruturas no prinsípiu fundamentais ne’ebé dokumentu husi proposta artigus hamutuk lei 106, no diskute ona artigu sanulu resin rua (12) li-liu konaba prosesu kontratu nian.

Diskusaun bá lei trabailu ne’e Bendito hatete, la’os deit komisaun H ho SEFOPE deit, maibe persija involvement mós komisaun A, tamba lei ne’e persija atu diskute klean no persija tur hamutuk tamba hetan izijensia husi partisipasaun bazeia ba diretus fundamentais sidadaun timor-oan konaba area trabalhadores.

Wainhira Lei ne’e mós diskuti artigus sira ne’e hotu hein komisaun hatama ba plenaria atubele bolu Governu ka SEFOPE halo aprezentasaun final para bele aprova no implementa dadaun ona hodi fo protesaun ba trabalhadores sira inklui Jornalista sira iha media.
Iha fatina henesan Vice Preziudenti Kmisaun H deputadu Elizario Pereira apresia tebes, tamba liu husi lei ne’e bele garante no proteze trabalahadores timor-oan nia diretu, maske foin mak diskute iha loron segunda maibe tama tia ona iha PN fulan ida resin no hetan ona aprovasaun generalidade liu husi plenaria.

Tuir nia katak, kmisaun iha kompetensia atu halo diskusaun spesialidade entre Governo liu husi SEFOPE, atu nune’e bele lori fali ba iha plenaria hodi aprova iha final de global, no komisaun konvida SEFOPE hodi partisipa atu nune’e bele hare didiak.

“Lei ne’e ami diskute barak ona agora mai atu hare ninia parte ne’ebe mak iha aditamentu no iha proposta ruma mak iha tempu audensia públiku mai karik entidade balun mos bele mai fo sira nia hanoin konaba lei ne’e,” dehan Elizario.

Deputadu ne’e mós informa katak, lei trabaillu ne’ebe lolos hotu kleur ona maibe tamba presidente komisaun A, deputada Fernanda Borges preokupa ho lei Elisaun Geral Presidensial no lei elisaun geral parlamentar.

Xanana Hasoru Veteranus

KNKL Resolve Problema

DILI-- Primeiru Ministru (PM) Kay Rala Xanana Gusmão sei halibur asosiasaun Veteranus da libertasaun tomak hodi buka solusaun ba lista inklui atu hari Konselhu Veteranus ne’ebe aprova ona iha Parlamentu Nasional (PN).

“Iha dia 19 maio agora, hau sei halibur nafatin asosisaun Veteranus da libertasaun para halo diskusaun diak liu tan konaba problema veteranus no konaba atu hari komisaun Veteranus”, hatete PM Xanana Gusmão, iha Centru Convensoens de Dili (CCD).

Koalia PM Xanana, sorumutu ne’e importante hodi hadiak falhansu sira ne;ebe mak durante ne’e hasoru, tanba atu hadiak problema veteranus no kombatentes ne’ebe durante falha.

Tanba wainhira iha asosiasaun barak mak reprezenta hotu veteranu no kombatente sei hasoru nafatin problema, hodi nune’e mak atu akumula hotu asosiasaun hirak ne’e mak PN aprova ona komisaun ida atu hare enjeral ba asosiasaun tomak.

Antes ne’e mos IV governu Ministériu Solidariedade Sosiál (MSS) liu hosi Sekretaria Estadu ba Asuntu Antigus Kombatentes Libertasaun Nasionál hala’o sorumutu ho asosiasaun rezisténsia sira ne’ebé iha, hanesan ASSEPOL, FALINTIL, RENETIL no seluk tan, ho objetivu atu halo konsulta hodi forma Konsellu Nasionál Veteranu nian, ne’ebé hala’o iha loron-28-04 tinan 2011, iha salaun MSS Kaikoli Dili.

“Sorumutu ne’e atu halo konsulta ida hodi aprezenta fila fali ba organizasaun veteranu nian, atu rona sira nia hanoin no sujestaun hodi forma Konsellu Veteranu nian tuir lei no 9/2009 29-Jullu iha artigu 35, ne’ebé ko’alia kona-ba estatutu antigu kombatentes no Libertasaun Nasionál nian”, hateten Ministra Solidariedade Sosiál, Maria Domingas Fernandes.

Tuir estatutu ne’e rasik garante ona katak bainhira Konsellu Veteranu nian ne’e harii bele rezolve problema veteranu hotu-hotu,” dehan Ministra.

Iha fatin hanesan, Virgilio Guterres hosi asosiasaun ASSEPOL, haree katak, “sorumutu ne’e di’ak no urjenti atu bele ajuda rezolve problema ne’ebé oras ne’e daudaun veteranu sira hasoru, maibé atu rezolve problema la’ós atu hamosu problema foun, tanba ne’e mak presiza hanoin kle’an liu hosi diskusaun naruk atu hamosu lei ne’e.”

Nune’e mós Francisco Belo, nu’udar Sekretáriu Jerál RENETIL nian, hateten katak, “Organizasaun ka asosisaun barak ezisti tiha ona, no agora iha esbosu lei ida ba estrutura konsellu ne’e, hodi haree fila fali ba membru sira, ne’ebé ema ida-idak sei ba rejista bazeia ba estrutura hosi nivel nasionál hafoin disritál. Tanba ne’e mak ami nia opiniaun/hanoin katak konsellu ne’e mosu importante duni atu rezolve problema kombatente no veteranu sira nian.”

Tuir deputadu David Dias Ximenes, hateten katak, “Konsellu bele iha duni, maibé sei presiza iha tan diskusaun kle’an atu haree didi’ak problema sira ne’ebé organizasaun sira agora hasoru, haree mós oinsá konsellu ne’e nia papél, la’o halo nusá no kompozisaun oinsá, ne’e hotu mak foin bele determina. Importante mós mak tenke tau uluk interese nasionál, interese ema sira uluk funu na’in.”.

KNLK

Konseilu Nasional bá Kombatentes Libertasaun (KNKL) mak sei bele rezolve problema veteranus ne’ebé durante ne’e sei iha konfuzaun ba dedikasaun eskluziva.

“Ami iha informasaun ne’ebé ami sempre deskuti ho Komisaun homenazen katak ,atu rezolve problema hanesan dedikasaun eskluziva ne’e so kria Konseilu nasional kombatentes,” dehan Vice Prezidenti Komisaun E deputada Maria Rosa da Camara, Kuarta Feira (11/05) iha PN.

Deputada Maria Rosa ne’ebé mós membru komisaun eventual ba verifikasaun dadus veteranus hatete, wainhira kria ona konseilu kombatentes mak sei bele rezolve problema veteranus nia ne’ebé durante ne’e akonte iha nasaun liu-liu iha baze.

Maski nune’e konseilu kombatetentes lei aprova ona iha Parlamentu Nasional, maibe seidauk hari’i, tamba la’os buat fasil ne’ebé hari’i lalais.

“Ita koalia konaba KNKL ne’e sei liu husi kongresu hodi hili prezidenti konseilu dos kombatentes, ida ne’e mak sei lori tempo,” dehan Deputada CNRT.

Aleinde ne’e nia mós informa katak, iha kombatentes barak mak seidauk konsidera atu simu nia pensaun, tamba ne’e iha impaktu ne’ebé kria Konseilu nasional kombatentes libertasaun nasional mak bele verifika fila fali husi konseliu kombatentes oinsa atu bele konsidera.

“Hau senti katak, sempre iha problema mak ema barak dehan katak dedikasaun eskluziva diak liu lalika tau, maibe tuir dekretu Governu tenki iha dedikasaun eskluzivu mesmu iha lei kombatentes mos sita iha ne’eba,” nia hatutan.

Tuir Maria Rosa katak, konseilu nasional kobatentes mak sei haree problema veteranus sira ne’ebe durante ne’e akontese, por ezemplo benifisiariu ne’ebe partisipa 10 anos nia laran, mais ne’e la’os dedikasaun eskluziva, maibe Partisipa deit iha klandestina, ne’e la tama iha dedikasaun eskluziva.

Maibe dala barak mós tenki hatene katak, ema ne’ebé tinan 10 maibe ba mai ho nia malu ne’ebe tinan 8 deit maibe halo ligasaun mak kaer kastigu hetan dedikasaun eskluziva, maibe ida ne’ebé ligasaun ba tinan 10 nia laran no ema la kaer kastigu ne’e la hetan dedikasaun eskluziva.

“Ida ne’e mak problema, tamba ema nia direitu, hanesan iha tinan 10 ema la kaer hau, maibe hau mak organiza, nusa nia ne’ebé tinan 8 kartigu ne’e hetan fali dedikasaun eskluziva ba simu pensaun no hau tinan 10 ema la kastigu hau la simu Pensaun ne’e mak problema,” dehan Maria.

Nia dehan, atu koali konaba totalidade, hanesan benifisiariu ne’e nia hetan 20 anos, mais kontaze klandestina nia iha ai laran maibe tama tan iha klandestina hanesna tinan hat deit ne’e nia labele lori totalidade 20 anos bá hotu iha opensaun.

Tammba ne’e membru komisaun eventua ne’e Konsidera, dedikasaun eskluziva ne’e durante ne’e sei iha konfuzaun no promlema bá ema nia partisipasaun, tamba haree iha diskriminasaun.