Estudante Timoroan Ida Tama Prizaun Denpasar
Estudante Timoroan Salvador da Costa ne’ebe estuda iha nasaun Indonesia tama prizaun Denpasar Bali, Indonesia, tamba halo abuzu sexual ba labirik ho idade 12 anos iha Idonesia.
Informasaun ne’ebé deputada Virgínia Ana Belo foti iha plenária estra ordinária, relasiona ho informasaun ne’ebé fo sai foin lalais ne’e iha Metro TV Indonesia.
“Iha filmajen ne’ebé fo sai ne’e la’os dun deit, maibé polisia Indonesia kaer tiha nian borgol tiha nia i no fó hatais nia “tahanan Denpasar”, prizioneiru Denpasar, Bali, Indonesia”,deputada Virgínia afirma ho matan nabilan.
Maske nune’e maibé deputada Virgínia rasik mós la esplika detallu konaba kronolojia akontesimentu violasaun sexual, data no fatin inklui mós data públikasaun iha Metro TV Indonesia.
Maibé deputada ne’e hateten deit katak, iha filmajen ne’e nia dituduh halo abuzu sexual ba labarik ho minoridade.
“Ne’e foin ida, maibé sira mós deskonfia Salvador katak antes ne’e iha ona keixa husi inan aman balun ne’ebe hateten katak sira nia oan balu hetan abuzu sexual.
“Sira bele kondena nia ba akontesimentu antes nian, ha’u hakarak Estadu foti lalais pozisaun ida katak ita labele haruka nia mai iha Timor,” katak deputadaVirgínia.
Deputada ne’e mós husu ba estadu Timor Leste tenke buka advogadu diak iha Indonesia para bele akompaiña prosesu estudante Timoroan ne’e para bele halo prosesu julgamentu ba oin.
“Ita labele husik tamba ida ne’e estadu nia dever i estadu mak tenki selu advogadu ne’e,”tenik Nia.
Iha sorin seluk Sekretária Komisaun A Parlamentu Nasionál ne’ebe trata ba asuntu Konstitusionais, Justisa, Administrasaun Públiku, Poder Lokal i Lejitimasaun do Governu Carmelita Caetano Moniz hateten katak, nia parte triste tebes wainhira nia rona estudante Timoroan halo violasaun sexual ho labarik menoridade iha Indonesia.
“Ita triste estudante Timoroan ida atu ba estuda para sai matenek tamba sira mak futuru nasaun ida ne’e nian. Mas tanba saida mak nia tenki ba komete fali krime iha ema nia rai,”dehan Carmelita Moniz.
Sé nia komete krime iha nasaun ne’ebé deit, lei nasaun ne’e mak aplika ba nia, sé nia halo duni violénsia sexual iha Indonesia entaun lei Indonesia mak aplika ba nia i sira tenki halo prosesu tuir lei Indonesia nian.
Timor Leste tenki haree ne’e sidadaun Timor nian, tamba ne’e Carmelita husu liu husi konsoladu Timor Leste iha Bali, Denpasar para akompaiña prosesu justisa iha Indonesia i desizaun ne’ebé tribunal hato’o justu duni tuir dalan justisa ka lae.
“Ita labele husu ita nia estadu ba halo intervensaun tamba ne’e ita halo krime iha ema nia rain, entaun ema nia lei mak sei aplika, hanesan sidadaun seluk ida mak mai komete krime iha ita nia rai ne’e ita nia lei mak aplika ba ema,”dehan Carmelita Moniz.
Nune’e mos Vice komisaun F Parlamentu Nasionál ne’ebé trata ba asuntu Saude, Edukasaun i Kultura, Francisco Jerónimo hateten nia la fó komentáriu (no comment), tamba hahalok ne’e hatun nasaun nia naran.
“Ha’u no comment, tamba ida ne’e hatun nasaun nia naran no hahalok ne’e krime sé akontese duni,” tenik Francisco Jerónimo.
Sabtu, 22 Mei 2010
PPR Estraga Estrada Baguia
La sama: “Kompañia Ka Dezeñador Mak Sala”
Deputadu husi bankada Parlamentar FRETILIN David Dias Ximenes hatete, Projeto Pakote Refrendum (PPR) ba estrada iha Sub-distritu Baguia, Baucau estraga deit estrada, tamba estrada agora ne’e aat pior liu fali uluk.
Nia hatutan, estrada Sub-distritu Baguia osan hiran mak emprega ba ne’eba, mas ba dudud deit, no agora udaun taun fali estrada ne’e prior liu fali uluk.
“Ha’u lahatene se karik ita bo’ot bele uza infuensia katak, sala bele dehan sala labele halo hanesan ne’e,”katak deputadu David.
Nia mos salientan katak, estrada iha Sub-distritu Baguia lalika hare, tamba iha capital Dili laran diet iha fatin hotu-hotu taka mas nafatin at.
“Iha ne’eba ita lalika hare tamba iha Dili laran deit ita bo’ot sira hare saida mak akontese iha Dili laran iha fatin balu tempel dala hira ona mak nafatin deit,”dehan David.
Iha fatin hanesan Prezidenti Parlamentu Nasionál Fernando ‘La Sama’ de Araujo hatete, Sabadu foin lalais ne’e nia parte ba Distreitu Liquisa hare Kompañia balu taka mota, maibe seidauk fuan rua Bé mai lori tiha fatuk sira.
“Ha’u hatete ona ba Ministeriu Infra-strutura (MI), ha’u dehan semak sala Kompañia mak sala ka Dezeñador ne’e mak sala, se Dezeñador mak sala diploma ne’e ka nia sosa deit iha fatin ruma,” katak La sama.
Deputadu husi bankada Parlamentar FRETILIN David Dias Ximenes hatete, Projeto Pakote Refrendum (PPR) ba estrada iha Sub-distritu Baguia, Baucau estraga deit estrada, tamba estrada agora ne’e aat pior liu fali uluk.
Nia hatutan, estrada Sub-distritu Baguia osan hiran mak emprega ba ne’eba, mas ba dudud deit, no agora udaun taun fali estrada ne’e prior liu fali uluk.
“Ha’u lahatene se karik ita bo’ot bele uza infuensia katak, sala bele dehan sala labele halo hanesan ne’e,”katak deputadu David.
Nia mos salientan katak, estrada iha Sub-distritu Baguia lalika hare, tamba iha capital Dili laran diet iha fatin hotu-hotu taka mas nafatin at.
“Iha ne’eba ita lalika hare tamba iha Dili laran deit ita bo’ot sira hare saida mak akontese iha Dili laran iha fatin balu tempel dala hira ona mak nafatin deit,”dehan David.
Iha fatin hanesan Prezidenti Parlamentu Nasionál Fernando ‘La Sama’ de Araujo hatete, Sabadu foin lalais ne’e nia parte ba Distreitu Liquisa hare Kompañia balu taka mota, maibe seidauk fuan rua Bé mai lori tiha fatuk sira.
“Ha’u hatete ona ba Ministeriu Infra-strutura (MI), ha’u dehan semak sala Kompañia mak sala ka Dezeñador ne’e mak sala, se Dezeñador mak sala diploma ne’e ka nia sosa deit iha fatin ruma,” katak La sama.
Populasaun Uma Kain 200 Konsumu Bé Mota
Deputadu husi bankada Parlamertar FRETILIN Francisco Jeronimo hateten katak, populasaun Uma kain besik atus rua (200) resin iha Gisu liu-liu aldeia Kaikasavou ho Mauhunu Sub-distritu Maubara, Liquisa konsumi Bé mota, tamba dezastre ne’ebe mosu iha tinan rua liu halo kanal Bé sira kotu hotu.
Deputade ne’e deklara katak, durante ne’e iha aldeira ra ne’e presiza tebes Bé mos , tamba durante ne’e populasaun iha ne’eba konsumi deit Bé mota, wainhira mota bo’ot tun populasaun ba ke’e Bé hodi hemu.
“Ita imagina se Bé ne’e mos diak, se la mos halo nusa mak sira bele rezolve problema saude sira, ha’u hanoin moras bele mosu oi-oin tan aban bain rua bai loron sira tenki la’o do’ok hodi ba buka Bé, ida ne’e mak situasaun real ne’ebé populasaun iha gisu infrenta,” katak deputadu Jeronimo.
Iha sorin seluk Prezidenti Komisaun G ne’ebé trata ba asuntu Infra-strutura i Ekipamentu Sosial Pedro da Costa rekoiñese katak, Bé mos ne’e falta iha fatin ne’ebé deit, tamba keisa mai husi fatin hotu-hotu, maibe iha Kapital Dili laran deit bairo balu ladauk hetan Bé mos.
Nune’e Bé mos ne’ebé falta iha fatin sira ne’e tamba kanu sira husi fontinariu ne’ebé arebentadu hotu nomos mota bomba sira tun ba rai okos nakfera hotu.
“Bé mos ne’e problema ida komplikadu teb-tebes, ami hanesan tilun matan povu nia ami sempre hato’o ba Governu atu atende nesesidade sira ne’e,”dehan Pedro.
Tuir komisaun G nia hare katak, Governu mos iha limitasaun, tamba natureza mai estraga ne’e la’os estraga ida ka rua deit, maibe mai estraga ne’e sanulu ka rua nulu hanesan ne’e, tamba ne’e Governu labele atende dala ida, maibe atende fatin depois ba fatin sira seluk.
Preokupasaun Bé mos ne’ebé dehan ne’e hotu-hotu nian, tamba tuir ninia prosedimentu ne’ebé iha.
“Ita hakarak Bé mos ne’e hotu-hotu hetan, maibe kondisaun natureza, mota mos tun estraga hotu Bé matan no kanalizasaun ne’ebé ita tau bobot ne’e sira arebenta hotu. Tamba ne’e presiza tempo atu hadia i rekoipera fali sasan sira ne’e,” hatete Pedro.
Nune’e iha distritu Liquisa liu ba aldeia sira ne’ebé la iha Bé mos komisaun G sei rekomda ba Governu liu-liu Sekretariu Estadu Eletrisidade Agua i Urbanizasaun atu hare i fó prioridade ba fatin hira ne’e.
“Ami rekomenda liu-liu ba Sekretario Estadu Eletrisidade Agua i Urbanizasaun, eziji ba sira pelumenus fo mos perioridade Distritu Liquisa liu-liu suku ne’ebé falta Bé mos,” tenik nia
Deputade ne’e deklara katak, durante ne’e iha aldeira ra ne’e presiza tebes Bé mos , tamba durante ne’e populasaun iha ne’eba konsumi deit Bé mota, wainhira mota bo’ot tun populasaun ba ke’e Bé hodi hemu.
“Ita imagina se Bé ne’e mos diak, se la mos halo nusa mak sira bele rezolve problema saude sira, ha’u hanoin moras bele mosu oi-oin tan aban bain rua bai loron sira tenki la’o do’ok hodi ba buka Bé, ida ne’e mak situasaun real ne’ebé populasaun iha gisu infrenta,” katak deputadu Jeronimo.
Iha sorin seluk Prezidenti Komisaun G ne’ebé trata ba asuntu Infra-strutura i Ekipamentu Sosial Pedro da Costa rekoiñese katak, Bé mos ne’e falta iha fatin ne’ebé deit, tamba keisa mai husi fatin hotu-hotu, maibe iha Kapital Dili laran deit bairo balu ladauk hetan Bé mos.
Nune’e Bé mos ne’ebé falta iha fatin sira ne’e tamba kanu sira husi fontinariu ne’ebé arebentadu hotu nomos mota bomba sira tun ba rai okos nakfera hotu.
“Bé mos ne’e problema ida komplikadu teb-tebes, ami hanesan tilun matan povu nia ami sempre hato’o ba Governu atu atende nesesidade sira ne’e,”dehan Pedro.
Tuir komisaun G nia hare katak, Governu mos iha limitasaun, tamba natureza mai estraga ne’e la’os estraga ida ka rua deit, maibe mai estraga ne’e sanulu ka rua nulu hanesan ne’e, tamba ne’e Governu labele atende dala ida, maibe atende fatin depois ba fatin sira seluk.
Preokupasaun Bé mos ne’ebé dehan ne’e hotu-hotu nian, tamba tuir ninia prosedimentu ne’ebé iha.
“Ita hakarak Bé mos ne’e hotu-hotu hetan, maibe kondisaun natureza, mota mos tun estraga hotu Bé matan no kanalizasaun ne’ebé ita tau bobot ne’e sira arebenta hotu. Tamba ne’e presiza tempo atu hadia i rekoipera fali sasan sira ne’e,” hatete Pedro.
Nune’e iha distritu Liquisa liu ba aldeia sira ne’ebé la iha Bé mos komisaun G sei rekomda ba Governu liu-liu Sekretariu Estadu Eletrisidade Agua i Urbanizasaun atu hare i fó prioridade ba fatin hira ne’e.
“Ami rekomenda liu-liu ba Sekretario Estadu Eletrisidade Agua i Urbanizasaun, eziji ba sira pelumenus fo mos perioridade Distritu Liquisa liu-liu suku ne’ebé falta Bé mos,” tenik nia
Profesores Halo Greve Iha Baucau
Deputadu husi bankada parlamenatr FRETILIN Inacio Moreira hateten katak, profesores iha Distritu Baucau halo grave hasoru Ministru Edukasaun (ME) João Cancio Segunda-Feira (10/5) horseik, tamba hahalok ministru refere hanesan orsamentu kursu US$ 30 Mil ne’ebé aloka ba ema atus ida sai nolu resin ida (191).
Tuir deputadu ne’e katak, profesores iha Distritu Baucau la halo greve, la hanorin, tamba sira eskota ba hahalok ne’ebé Ministeru João Cancio ho ninia strutura ne’ebé iha evidensia barak.
Tamba orsamentu ne’be aloka ba kursu ba profesores sira US$ 30 Mil ba ema nain 191, maibe materia ne’ebé fahe ba profesor sira mak hanesan folder ida lapizeira ida, lapis boldin ida ho bote bo’ot ne’e deit.
“Ha’u lahatene iha intensaun saida, tamba iha evidensias ba buat barak ne’ebé sira hakerek i parase Segunda-Feira (10/5) ne’e sira halo grave hasoru aktus sira hanesan ne’e,” katak Inacio.
Iha sorin seluk Prezidenti Komisaun F ne’ebé trata asuntu Saude, Edukasaun i Kultura Virgilio Marsal Hateten katak, Komisaun F sei konfirma lolos informasaun husi Distritu baucau katak, profesores sira halo greve ne’ebé komesa horseik Segunda (10/5) i ezizensia saida mak mosu iha greve ne’e nia laran.
“Ami sei konfirma lolos grevve ida ne’ebé komesa ohin (Segunda) lahatene los ezizensia ne’ebé mak mosu iha greve ne’e nia laran,” katak Virgilio.
Tuir deputadu ne’e katak, profesores iha Distritu Baucau la halo greve, la hanorin, tamba sira eskota ba hahalok ne’ebé Ministeru João Cancio ho ninia strutura ne’ebé iha evidensia barak.
Tamba orsamentu ne’be aloka ba kursu ba profesores sira US$ 30 Mil ba ema nain 191, maibe materia ne’ebé fahe ba profesor sira mak hanesan folder ida lapizeira ida, lapis boldin ida ho bote bo’ot ne’e deit.
“Ha’u lahatene iha intensaun saida, tamba iha evidensias ba buat barak ne’ebé sira hakerek i parase Segunda-Feira (10/5) ne’e sira halo grave hasoru aktus sira hanesan ne’e,” katak Inacio.
Iha sorin seluk Prezidenti Komisaun F ne’ebé trata asuntu Saude, Edukasaun i Kultura Virgilio Marsal Hateten katak, Komisaun F sei konfirma lolos informasaun husi Distritu baucau katak, profesores sira halo greve ne’ebé komesa horseik Segunda (10/5) i ezizensia saida mak mosu iha greve ne’e nia laran.
“Ami sei konfirma lolos grevve ida ne’ebé komesa ohin (Segunda) lahatene los ezizensia ne’ebé mak mosu iha greve ne’e nia laran,” katak Virgilio.
Media TL Seidauk Proteze Direitu Jornalista
Deputadu husi bankada CNRT Aderito Hugo da Costa iha uma fukun Parlamentu Nasionál, hateten katak, média iha Timor Leste seidauk proteze didiak direitu jornalista sira nian, tamba na’in ba média sira sai hotu membru ba asosiasaun jornalistas.
“Ha’u rekoñese katak ita seidauk bele separa entre asosiasaun jornalismu ho asosiasaun empreza (pemilik media sira nian), ita seidauk separa iha ne’e, se mak jornalista semak pemilik media sei kahur hela buat rua ne’e,”afirma deputadu Partidu Congresu Nasional Reconstrução Timor Leste (CNRT) Aderito Hogu da Costa.
Deputadum Aderito Hugo mos kongratula media iha Timor Leste laran tomak Ha’u hakarak kongratula media iha timor laran tomak, papel media ne’e importante.
“Ita agora sei iha kestau profesioanlismu sei menus teb-tebes, kapasidade kompaña media sira nian seidauk forsa, ninia impaktu ba rekursu husmanus iha media atu bele reforsa sira nian ba kontrolu sosial ne’ebé konstrutivu i produtivu,”katak Hugo.
Nia esklarese katak, asosiasaun joranlismu nian iha Timor Leste ne’e iha mas la forsa, tamba Iha kestaun ne’e direitu joranlista nian seidau proteje didiak iha instituisaun ida nian, tamba pemilik media sira sai hotu pengurus asosiasaun joranlista nian.
“Agora joranlista ba eziji ninia direitu iha asosiasaun joranlista nian hasoru fali meida anin ne’ebé nia servisu, iha ne’e ita atu proteje saida, iha ne’e mak ha’u kestiha oan,” katak nia.
Asosiasaun iha Timor barak mas atu proteze joranlista ka la proteze iha situasaun ne’ebé pemilik media mos sai hotu mai pengurus asosiasaun Joranlista, pois joranlista atu ba klaim iha se.
“Se diskrimiansaun ruma halo iha media ida ba ha’u, ne’e ha’u ba asosiasaun ne’e pemilik media mak sai pengurus asosiasaun iha media ba ha’u ba ida ba joranlista,”tenik Hugo.
Iha sorin seluk Xefi bankada Parlamentar Partidu Sosial Demikrata (PSD) Riak Leman Afirma katak, ho neutralidade i servisu didiak in kualker ansaun iha mundu ne’e para media iha joranlista ne’ebé servisu diak no informasaun mos diak ba povu sira no fatin ne’ebé izoladu no povu sira bele simu informasaun bele hetan saida mak la’o iha ansaun Timor Leste ne’e ne’e.
Nia mos husu ba mediano joranlista sira atu iha Neutralidade no labele sai husi netru ne’e.
“Ami husi ba joranlista sira atu servisu ho neutralidade,” katak Riak.
Nune’e mos deputadu husi bankada parlamentar Partidu Demokratiku (PD) Rui Menezes hateten katak, nia fo parabens ba esforsu ne’ebé media no joranlista tomak hala’o, tamba media iha timor leste maski la’o neneik mabe tenta atu desenvolve meu komunikasaun iha Timor Leste.
Tuir politika ne’ebé Timor leste iha hamutuk ho evolusaun mundu onsa atu bele garante media sira atu bele goja iha sira nia liberdade imprensa ne’e.
“Liberdade impresa ne’e la’os imunidade ba media sira para atu bele utiliza sala, maibe oinsa atu bele instrumentalismu liberdade imprensa ne’e diak liu, atu bele halo kobertura ba informasaun ruma iha ligasaun ho interesse publiku nian,” dehan Hugo.
Nia mos hatutan katak loron mundial imprensa nian ne’ebé joranlista sira komemora ba loron mundial da imprensa nian, nune’e mos iha mensagensa katak buka no hakas an profoanliza nudar joranlis atu nune’e bele hamutuk desenvolve ansaun Timor leste.
Aleinde ne’e deputadu husi bankada aprlamentar FRETILIN Estanislau Aleixo da Silva, fó parabens ba orgaun informasaun iha Timor Leste laran tomak no konsidera katak, difikuldades barak barak mak joranlista sira infrenta.
Deputadu Frenti Revúlisioanrio Timor Leste Independenti (FRETILIN) hatutan katak, media hakarak halo buat ruma, joranlista barak iha formasaun limitadu maibe hatudu katak iha esforsu makas para fo sai informasaun ba povu sira.
“Imi iha komprimisiu bo’ot i ami sei fó apoiu nafatin ba imi hala’o nafatin imi nia servisu ho independensia no media lapresiza hakerek buat ne’ebé ami hakarak maibe hakerek lia los ami FRETILIN respeita media ninia servisu agora i ba futuru,” tenik Estanislau.
“Ha’u rekoñese katak ita seidauk bele separa entre asosiasaun jornalismu ho asosiasaun empreza (pemilik media sira nian), ita seidauk separa iha ne’e, se mak jornalista semak pemilik media sei kahur hela buat rua ne’e,”afirma deputadu Partidu Congresu Nasional Reconstrução Timor Leste (CNRT) Aderito Hogu da Costa.
Deputadum Aderito Hugo mos kongratula media iha Timor Leste laran tomak Ha’u hakarak kongratula media iha timor laran tomak, papel media ne’e importante.
“Ita agora sei iha kestau profesioanlismu sei menus teb-tebes, kapasidade kompaña media sira nian seidauk forsa, ninia impaktu ba rekursu husmanus iha media atu bele reforsa sira nian ba kontrolu sosial ne’ebé konstrutivu i produtivu,”katak Hugo.
Nia esklarese katak, asosiasaun joranlismu nian iha Timor Leste ne’e iha mas la forsa, tamba Iha kestaun ne’e direitu joranlista nian seidau proteje didiak iha instituisaun ida nian, tamba pemilik media sira sai hotu pengurus asosiasaun joranlista nian.
“Agora joranlista ba eziji ninia direitu iha asosiasaun joranlista nian hasoru fali meida anin ne’ebé nia servisu, iha ne’e ita atu proteje saida, iha ne’e mak ha’u kestiha oan,” katak nia.
Asosiasaun iha Timor barak mas atu proteze joranlista ka la proteze iha situasaun ne’ebé pemilik media mos sai hotu mai pengurus asosiasaun Joranlista, pois joranlista atu ba klaim iha se.
“Se diskrimiansaun ruma halo iha media ida ba ha’u, ne’e ha’u ba asosiasaun ne’e pemilik media mak sai pengurus asosiasaun iha media ba ha’u ba ida ba joranlista,”tenik Hugo.
Iha sorin seluk Xefi bankada Parlamentar Partidu Sosial Demikrata (PSD) Riak Leman Afirma katak, ho neutralidade i servisu didiak in kualker ansaun iha mundu ne’e para media iha joranlista ne’ebé servisu diak no informasaun mos diak ba povu sira no fatin ne’ebé izoladu no povu sira bele simu informasaun bele hetan saida mak la’o iha ansaun Timor Leste ne’e ne’e.
Nia mos husu ba mediano joranlista sira atu iha Neutralidade no labele sai husi netru ne’e.
“Ami husi ba joranlista sira atu servisu ho neutralidade,” katak Riak.
Nune’e mos deputadu husi bankada parlamentar Partidu Demokratiku (PD) Rui Menezes hateten katak, nia fo parabens ba esforsu ne’ebé media no joranlista tomak hala’o, tamba media iha timor leste maski la’o neneik mabe tenta atu desenvolve meu komunikasaun iha Timor Leste.
Tuir politika ne’ebé Timor leste iha hamutuk ho evolusaun mundu onsa atu bele garante media sira atu bele goja iha sira nia liberdade imprensa ne’e.
“Liberdade impresa ne’e la’os imunidade ba media sira para atu bele utiliza sala, maibe oinsa atu bele instrumentalismu liberdade imprensa ne’e diak liu, atu bele halo kobertura ba informasaun ruma iha ligasaun ho interesse publiku nian,” dehan Hugo.
Nia mos hatutan katak loron mundial imprensa nian ne’ebé joranlista sira komemora ba loron mundial da imprensa nian, nune’e mos iha mensagensa katak buka no hakas an profoanliza nudar joranlis atu nune’e bele hamutuk desenvolve ansaun Timor leste.
Aleinde ne’e deputadu husi bankada aprlamentar FRETILIN Estanislau Aleixo da Silva, fó parabens ba orgaun informasaun iha Timor Leste laran tomak no konsidera katak, difikuldades barak barak mak joranlista sira infrenta.
Deputadu Frenti Revúlisioanrio Timor Leste Independenti (FRETILIN) hatutan katak, media hakarak halo buat ruma, joranlista barak iha formasaun limitadu maibe hatudu katak iha esforsu makas para fo sai informasaun ba povu sira.
“Imi iha komprimisiu bo’ot i ami sei fó apoiu nafatin ba imi hala’o nafatin imi nia servisu ho independensia no media lapresiza hakerek buat ne’ebé ami hakarak maibe hakerek lia los ami FRETILIN respeita media ninia servisu agora i ba futuru,” tenik Estanislau.
KOTA Lapermite Husik Pipeline GS Ba Futuru
Bloku Aliansa Maioria Parlamentar (AMP) ne’ebé hateten katak, pipeline Greater Sunrise (GS) la dada mai Timor Leste, ne’e husik hela ba futuru. Xefi bankada Parlamentar Partidu Klibur Oan Timor Asswain (KOTA) la konkorda husik hela negosiasaun pipeline Greater Sunrise husik hela ba futuru, tamba Gas ka Mina Rai tinan sanulu oina mai nia folin bele lahanesan ho agora.
Manuel Tilman hato’o kestaun ne’e iha Parlamentu Nasionál (PN).
Tuir Tilman katak, nia parte la konkorda pipeline Greate Sunrise husik ba aban-bain rua jerasaun futuru, tamba Gas no Mina Rai tinan sanulu mai nia folin bele la hanesan agora ne’e, tamba energia renovaves bele halo nia folin bele tun.
Maibe nia parte mos apoiu Governu atu negoseia i dada Pipeline Greater Sunrise mai Timor Leste, maibe mos lakonkorda ho AMP ne’ebe dehan katak, husik ba jerasaun futuru.
“Hau lakonkorda ho AMP dehan katak husik ba jerasaun futuru, tamba Gas ka Mina Rai tinan sanu mai ne’e nia folin bele lahanesan ohin loron, tamba tinan salu mai buat ida naran enegia renovaves halo ho anin, loron, Bé manas bele halo katak Gas ne’e nia folin bele tun,” katak Tilman.
Nia salienta, sé Timor Leste iha hanoin ida bele negosia dada mai Timor leste, maibe hanoin sabraut deit ema dehan fraku hanmalu iha rai laran la konsege negosia ba oin.
“Timor hot-hotu tenki hamutuk tamba Prezidenti Republika Horta ne’e Prezidenti Timor Nian, Parlamentu ne’e Preprezentante povu Timor La’os povu Australia no Governu reprezenta inteses povu nian negoseia didiak,” katak Tilman.
Tamba ne’e Tilman husu se kuandu PN la konkorda ho Governu bolu no esplikasaun, maibe iha liur labele kontra fali Governu i prezidenti mos labele kontra fali Governu no Sosiedade Sivil tenki tulun Governu halo manifesasaun tuir lei hodi hare didiak Timor Leste nia direitu.
Manuel Tilman hato’o kestaun ne’e iha Parlamentu Nasionál (PN).
Tuir Tilman katak, nia parte la konkorda pipeline Greate Sunrise husik ba aban-bain rua jerasaun futuru, tamba Gas no Mina Rai tinan sanulu mai nia folin bele la hanesan agora ne’e, tamba energia renovaves bele halo nia folin bele tun.
Maibe nia parte mos apoiu Governu atu negoseia i dada Pipeline Greater Sunrise mai Timor Leste, maibe mos lakonkorda ho AMP ne’ebe dehan katak, husik ba jerasaun futuru.
“Hau lakonkorda ho AMP dehan katak husik ba jerasaun futuru, tamba Gas ka Mina Rai tinan sanu mai ne’e nia folin bele lahanesan ohin loron, tamba tinan salu mai buat ida naran enegia renovaves halo ho anin, loron, Bé manas bele halo katak Gas ne’e nia folin bele tun,” katak Tilman.
Nia salienta, sé Timor Leste iha hanoin ida bele negosia dada mai Timor leste, maibe hanoin sabraut deit ema dehan fraku hanmalu iha rai laran la konsege negosia ba oin.
“Timor hot-hotu tenki hamutuk tamba Prezidenti Republika Horta ne’e Prezidenti Timor Nian, Parlamentu ne’e Preprezentante povu Timor La’os povu Australia no Governu reprezenta inteses povu nian negoseia didiak,” katak Tilman.
Tamba ne’e Tilman husu se kuandu PN la konkorda ho Governu bolu no esplikasaun, maibe iha liur labele kontra fali Governu i prezidenti mos labele kontra fali Governu no Sosiedade Sivil tenki tulun Governu halo manifesasaun tuir lei hodi hare didiak Timor Leste nia direitu.
CNRT Apoiu Governu Dada Pipeline GS Mai TL
Sekretariu Jerál (Sekjer) Partidu Congresso Nacional de Reconstrução de Timor Leste (CNRT) Dionisio Babo hateten katak, Partidu CNRT fó apoiu tomak ba Governu atu dada pipeline husi Greater Sunrise (GS) mai Timor Leste (TL).
Dionisio Babo deklara, Partidu CNRT fó fiar no apoiu tomak ba IV Governu Konstitusional ne’ebé lidera husi Primeiru Ministru (PM) kay Rala Xanana Gusmão hodi defende povu Timor Leste nia interese dada kadoras (pipline) husi Greater Sunrise mai Timor Leste.
“Partidu CNRT fó fiar ba maun bo’ot Kay Rala Xanana Gusmão nu’udar Primeiru Ministru no lider luta ba libertasaun nasional hodi bele lidera fila fali luta ba dada pipeline ka kadoras Greater Sunrise mai Timor Leste,” hatete Dionisio Babo.
Dionisio Babo hatutan katak, Timor Leste iha direitu tomak atu dada pipeline Greater Sunrise mai Timor Leste, tamba Bayu Undang ba ona Australia ne’e mak justu.
“Ba CNRT Timor Leste iha direitu tomak atu hetan pipeline Greater Sunrise tamba pipeline ida seluk, Bayu Undang, ba tiha ona Asutralia. Ida ne’e mak Justu, no ida ne’e mak prinsipiu ekuitativa. Ami apoiu makas governu hodi labele hakruk ba kompaiña Woodside, tamba buat ida riku soin petróleo ne’e povu nian, so governu ne’ebé reprezenta Estadu TL mak bele deside la’os kompañia mak deside fali,” katak Deonisio.
Nia salienta, kompaiña Woodside tenki respeita Governu Timor Leste liu husi Autoridade Nacional de Petróleo hodi diskuti sobre planu saida deit, maibé la’os halo mesak-mesak (sepihak) depois hakarak impoen fali no la respeita Estadu soberanu Timor Leste.
Desizaun Woodside ne’ebé hateten katak, sira hili liu Floating LNG (LNG namlele) iha tasi laran. Ne’e hatudu deit arongánsia husi kompañia ne’e, maibé realidade to’o ikus governu mak sei tesi lia ikus.
Husi sorin seluk Governu Timor Leste desmente (hamout tiha) proposta kompaña Wooside konaba Floating LNG atu namlele iha tasi laran ou dada ba Darwin (Australia).
“Timor-Leste (TL) besik liu tan atu manan pipeline mai Timor-Leste-dismente (hamout tiha) proposta Woodside konaba Floating LNG/LNG namlele iha tasi laran”, hateten Alfredo Pires foin lalais ne’e iha Dili.
Tuir Alfredo Pires, ba Timor-Leste pipeline husi Greater Sunrise tenki mai iha Timor-Leste, tamba pipeline Bayu Undan ba tiha ona Australia, entaun so justu deit kuandu pipeline ida seluk mai Timor-Leste.
“Proposta Woodside konaba atu halo LNG namlele tasi laran ne’e, ita sei la simu no la aprova”, nia informa.
Alfredo Pires hateten katak, Timor-Leste hakarak mak pipeline mai iha TL, tamba teknikamente viavel no komersialmente mos diak. Buat ida LNG namlele iha tasi laran (floating LNG) ne’e ladiak ba Timor tamba la fo benefisiu maximu ba Timor hanesan kampu traballu, industria sekundaria, no oportunidade bisnis ba Timor oan sira. Nune’e mos Floating LNG/ LNG namlele iha tasi laran ne’e teknolojia foun nebe seidauk prove iha fatin ida iha mundu no iha risku siklon no seluk tan.
“Ne’e razoens teknikas ita la aseita LNG namlele. Maibé importante liu, mak ne’e Governu Timor-Leste iha ne’e atu defende povu Timor-Leste nia direitu. Hau Sekretariu de Estadu Timor-Leste, hau defende interese Timor-Leste laos kompania ka nasaun seluk”, nia defende.
Iha parte seluk Director Organizasaun Não Govermental (ONG) Luta Hamutuk Mericio Akara afirma katak, Governu la komprende prosesu kontratu, tamba Greater Sunrice ne’e quintal Australia no Timor Leste nian.
“Área konjuntu ne’e ita labele hanesan fali ita nia to’os mak ita deside, tamba ne’e la’os ita nian, tamba 79% ne’e tama iha área Australia nian, maibé ita (Timor Leste) tama 21% deit, justru Australia mak sé hakarak lolos nia mak deside, tamba área Gretater Sunrice ne’e ninia (Australia, red) mak barak liu, tamba ne’e amk ita tenke halo negosiasaun uluk”, nia komenta.
Tuir Mericio Akara katak, Australia bele halo LNG ne’e namlele iha tasi laran deit mós sei la fó impaktu, tamba TL ho Australia hetan 50%-50%, tamba ne’e tuir Luta Hamutuk katak, Governu tenke kontinua deit prosesu ne’ebé mak iha, ne’e para Gastre Sunrice ne’e oinsa fahe no distribui.
“Governu atu bolu kompañia seluk mak hakarak dada Pipeline ne’e mai TL, maibé ema ne’ebé atu supa mina sai ne’e kompañia Woodside, agora ita halo kompañia seluk para ba dada mai, entaun ida ne’ebé supa sai ne’e nia lakohi karik”, nia pesemista.
Tamba ne’e Mericio Akara hateten katak, Sosiedade Sivil no povu tomak ejiji tenke dada mai TL, maibé oinsa nia negosiasaun entre TL ho Australia.
Dionisio Babo deklara, Partidu CNRT fó fiar no apoiu tomak ba IV Governu Konstitusional ne’ebé lidera husi Primeiru Ministru (PM) kay Rala Xanana Gusmão hodi defende povu Timor Leste nia interese dada kadoras (pipline) husi Greater Sunrise mai Timor Leste.
“Partidu CNRT fó fiar ba maun bo’ot Kay Rala Xanana Gusmão nu’udar Primeiru Ministru no lider luta ba libertasaun nasional hodi bele lidera fila fali luta ba dada pipeline ka kadoras Greater Sunrise mai Timor Leste,” hatete Dionisio Babo.
Dionisio Babo hatutan katak, Timor Leste iha direitu tomak atu dada pipeline Greater Sunrise mai Timor Leste, tamba Bayu Undang ba ona Australia ne’e mak justu.
“Ba CNRT Timor Leste iha direitu tomak atu hetan pipeline Greater Sunrise tamba pipeline ida seluk, Bayu Undang, ba tiha ona Asutralia. Ida ne’e mak Justu, no ida ne’e mak prinsipiu ekuitativa. Ami apoiu makas governu hodi labele hakruk ba kompaiña Woodside, tamba buat ida riku soin petróleo ne’e povu nian, so governu ne’ebé reprezenta Estadu TL mak bele deside la’os kompañia mak deside fali,” katak Deonisio.
Nia salienta, kompaiña Woodside tenki respeita Governu Timor Leste liu husi Autoridade Nacional de Petróleo hodi diskuti sobre planu saida deit, maibé la’os halo mesak-mesak (sepihak) depois hakarak impoen fali no la respeita Estadu soberanu Timor Leste.
Desizaun Woodside ne’ebé hateten katak, sira hili liu Floating LNG (LNG namlele) iha tasi laran. Ne’e hatudu deit arongánsia husi kompañia ne’e, maibé realidade to’o ikus governu mak sei tesi lia ikus.
Husi sorin seluk Governu Timor Leste desmente (hamout tiha) proposta kompaña Wooside konaba Floating LNG atu namlele iha tasi laran ou dada ba Darwin (Australia).
“Timor-Leste (TL) besik liu tan atu manan pipeline mai Timor-Leste-dismente (hamout tiha) proposta Woodside konaba Floating LNG/LNG namlele iha tasi laran”, hateten Alfredo Pires foin lalais ne’e iha Dili.
Tuir Alfredo Pires, ba Timor-Leste pipeline husi Greater Sunrise tenki mai iha Timor-Leste, tamba pipeline Bayu Undan ba tiha ona Australia, entaun so justu deit kuandu pipeline ida seluk mai Timor-Leste.
“Proposta Woodside konaba atu halo LNG namlele tasi laran ne’e, ita sei la simu no la aprova”, nia informa.
Alfredo Pires hateten katak, Timor-Leste hakarak mak pipeline mai iha TL, tamba teknikamente viavel no komersialmente mos diak. Buat ida LNG namlele iha tasi laran (floating LNG) ne’e ladiak ba Timor tamba la fo benefisiu maximu ba Timor hanesan kampu traballu, industria sekundaria, no oportunidade bisnis ba Timor oan sira. Nune’e mos Floating LNG/ LNG namlele iha tasi laran ne’e teknolojia foun nebe seidauk prove iha fatin ida iha mundu no iha risku siklon no seluk tan.
“Ne’e razoens teknikas ita la aseita LNG namlele. Maibé importante liu, mak ne’e Governu Timor-Leste iha ne’e atu defende povu Timor-Leste nia direitu. Hau Sekretariu de Estadu Timor-Leste, hau defende interese Timor-Leste laos kompania ka nasaun seluk”, nia defende.
Iha parte seluk Director Organizasaun Não Govermental (ONG) Luta Hamutuk Mericio Akara afirma katak, Governu la komprende prosesu kontratu, tamba Greater Sunrice ne’e quintal Australia no Timor Leste nian.
“Área konjuntu ne’e ita labele hanesan fali ita nia to’os mak ita deside, tamba ne’e la’os ita nian, tamba 79% ne’e tama iha área Australia nian, maibé ita (Timor Leste) tama 21% deit, justru Australia mak sé hakarak lolos nia mak deside, tamba área Gretater Sunrice ne’e ninia (Australia, red) mak barak liu, tamba ne’e amk ita tenke halo negosiasaun uluk”, nia komenta.
Tuir Mericio Akara katak, Australia bele halo LNG ne’e namlele iha tasi laran deit mós sei la fó impaktu, tamba TL ho Australia hetan 50%-50%, tamba ne’e tuir Luta Hamutuk katak, Governu tenke kontinua deit prosesu ne’ebé mak iha, ne’e para Gastre Sunrice ne’e oinsa fahe no distribui.
“Governu atu bolu kompañia seluk mak hakarak dada Pipeline ne’e mai TL, maibé ema ne’ebé atu supa mina sai ne’e kompañia Woodside, agora ita halo kompañia seluk para ba dada mai, entaun ida ne’ebé supa sai ne’e nia lakohi karik”, nia pesemista.
Tamba ne’e Mericio Akara hateten katak, Sosiedade Sivil no povu tomak ejiji tenke dada mai TL, maibé oinsa nia negosiasaun entre TL ho Australia.
Eis Membru PNTL Hetan Kontratu Foun,
Fretilin Eziji MTCI Tenki Hasai
Eis Membru Polisia Nasional Timor Leste (PNTL) ne’ebe Demite husi nia kargu, maibe hetan fali kontratu foun husi Ministeriu Turismu Comersiu i Industri (MTCI), tamba ne’e FRETILIN eziji MTCI tenki hasai tuir lei estatutu Funsaun Publiku iha artigu 81 númeru 8.
“Tuir lei tenki hasai nia tamba iha lei estatutu funsaun publika ne’ebe dehan katak ema ne’ebe hetan ona demite husi funsionario estadu, la hetan ona fatin iha instituisaun ne’ebe deit husi estadu ninian. Ba iha privadu ne’e urusan ninian, maibe ba estadu nian labele, tamba la iha ona konfiansa husi estadu i kontra ona estadu,” hateten deputada Ilda Maria.
Nia esplika katak, Nia la bele hetan tan fatin iha instituisaun Estadu nian ne’ebe deit, maibe Tamba saida mak nia hetan fali kontratu iha MTCI ne’eba.
“Hau hanoin labele iha lei estatutu funsaun publika iha ne’eba klaru tiha ona, maibe hau hare Governu ne’e la tuir lei i tuir sira nia hakarak deit, Ema ne’ebe demitudu ona halo kontratu ema ne’ebe kontratu hasai fila fali ne’e saida mak hanesan ne’e,”Katak Ilda.
Deputada Frenti Revúlisionario Timor Leste Independenti (FRETILIN) salienta katak, Kontratu ne’ebe MTCI hala’o ne’e iha foin lalais dia 3 marsu 2010, ne’ebe lolos labele halo kontratu ba Eis PNTL ne’ebe demite ne’e.demite tiha ona hasai tiha ona husi funsionariu estadu.
Tuir deputada Ilda Katak, demite tamba momentu problema ne’ebe mosu iha Krize 2006 nia laran polisia sira ne’e involve ne’e sira hetan triazen ne’ebe husi ekipa ida ba halo investigasaun nia mos tama iha triazen nia laran ne’ebe hasai tiha nia mas agora hetan fali kontratu iha MTCI.
Iha sorin seluk deputadu husi Bankada Parlamentar CNRT Arão Noé hateten katak, semak servisu iha funsaun publika depois tamba kazu nia hetan demisaun tuir lolos nia labele hetan tan ona servisu iha funsaun publika liu-liu servisu iha estadu nian,
Maibe la taka dala atu servisu iha ONG ka kompaña privadu sira, tamba hanesan uluk tempo Portugues hetan kaderneta mean, ne’ebe labele simu iha funsaun publiku.
“Se kazu ida ne’e mak los ita viola ona ita nia lei rasik i ida ne’e akontese duni hau lamenta no husu mos ba MTCI tenki identifika hare ema ne’e se los duni membru PNTl ne’ebe agora sai fali funsionario MTCI depois jenorado ne’e la bele tolera,”katak Arão.
Nia salienta katak, la’os lakohi ema ne’e atu servisu maibe tenki tau lei tuir nia dalan no tenki tau pozisaun firme, no labele husi buat ne’e la tuir dalan tamba desiza mak prezudika lei ne’e.
Eis Membru Polisia Nasional Timor Leste (PNTL) ne’ebe Demite husi nia kargu, maibe hetan fali kontratu foun husi Ministeriu Turismu Comersiu i Industri (MTCI), tamba ne’e FRETILIN eziji MTCI tenki hasai tuir lei estatutu Funsaun Publiku iha artigu 81 númeru 8.
“Tuir lei tenki hasai nia tamba iha lei estatutu funsaun publika ne’ebe dehan katak ema ne’ebe hetan ona demite husi funsionario estadu, la hetan ona fatin iha instituisaun ne’ebe deit husi estadu ninian. Ba iha privadu ne’e urusan ninian, maibe ba estadu nian labele, tamba la iha ona konfiansa husi estadu i kontra ona estadu,” hateten deputada Ilda Maria.
Nia esplika katak, Nia la bele hetan tan fatin iha instituisaun Estadu nian ne’ebe deit, maibe Tamba saida mak nia hetan fali kontratu iha MTCI ne’eba.
“Hau hanoin labele iha lei estatutu funsaun publika iha ne’eba klaru tiha ona, maibe hau hare Governu ne’e la tuir lei i tuir sira nia hakarak deit, Ema ne’ebe demitudu ona halo kontratu ema ne’ebe kontratu hasai fila fali ne’e saida mak hanesan ne’e,”Katak Ilda.
Deputada Frenti Revúlisionario Timor Leste Independenti (FRETILIN) salienta katak, Kontratu ne’ebe MTCI hala’o ne’e iha foin lalais dia 3 marsu 2010, ne’ebe lolos labele halo kontratu ba Eis PNTL ne’ebe demite ne’e.demite tiha ona hasai tiha ona husi funsionariu estadu.
Tuir deputada Ilda Katak, demite tamba momentu problema ne’ebe mosu iha Krize 2006 nia laran polisia sira ne’e involve ne’e sira hetan triazen ne’ebe husi ekipa ida ba halo investigasaun nia mos tama iha triazen nia laran ne’ebe hasai tiha nia mas agora hetan fali kontratu iha MTCI.
Iha sorin seluk deputadu husi Bankada Parlamentar CNRT Arão Noé hateten katak, semak servisu iha funsaun publika depois tamba kazu nia hetan demisaun tuir lolos nia labele hetan tan ona servisu iha funsaun publika liu-liu servisu iha estadu nian,
Maibe la taka dala atu servisu iha ONG ka kompaña privadu sira, tamba hanesan uluk tempo Portugues hetan kaderneta mean, ne’ebe labele simu iha funsaun publiku.
“Se kazu ida ne’e mak los ita viola ona ita nia lei rasik i ida ne’e akontese duni hau lamenta no husu mos ba MTCI tenki identifika hare ema ne’e se los duni membru PNTl ne’ebe agora sai fali funsionario MTCI depois jenorado ne’e la bele tolera,”katak Arão.
Nia salienta katak, la’os lakohi ema ne’e atu servisu maibe tenki tau lei tuir nia dalan no tenki tau pozisaun firme, no labele husi buat ne’e la tuir dalan tamba desiza mak prezudika lei ne’e.
MS La Iha Planu, Logistikas Sames Soe Ai Moruk
Deputadu husi bankada parlamentar FRETILIN Inacio Moreira hateten katak, logistika sames Ministeriu Saude (MS) ne’ebe Soe ai moruk karadas Lima (5) ho razaun katak Ai moru ne’e liu Prazu ona, maibe ida ne’e akontese tamba MS la iha kapasidade halo planu ne’ebe diak.
Tuir informasaun ne’ebe deputadu ne’e hetan katak, MS ninia iha logistika Sames ne’e sira hakarak atu ba sunu Ai-moruk ne’ebe ninia parazu liu tiha ona i kuantidade ne’e dehan karadas Lima (5).
“Ami hakarak dehan ne’e la iha duni kapasidade halo planu, tamba hola Aimoruk bar-barak la halo distribuisaun ba iha klinika sira iha teritorio laran tomak, tamba dala barak iha klinika sirane’e ai moruk la iha,” katak Inacio.
Deputadu ne’e hatutan katak, tamba la iha kapasidade halo planu identifika aimoruk saida mak moras iha Timor Leste presiza ne’e mak presiza tenki hola.
“Se kazu sunu duni aimoruk karadas lima ne’e hau hateten katak prezuizu bo’ot ba estadu i osan hira mak Gasta iha ne’eba sira tenki mai halo halo esplikasaun,” realsa Inacio.
Nia salieta katak, MS tenki fó atensaun ba rekizasaun, halo planu didiak, tenki hare estatistika moras didiak atu nune’e aloka osan ba hola aimoruk tuir estatitstika moras para aimoruk ne’e bele uza hotu antes liu prazu.
Iha sorin seluk Vice Prezidenti Komisaun F Trata ba asuntu Saude, Edukasaun i Kultura Francisco Jeronimo hateten katak, Ai moruk iha sames iha hela, maibe faila iha Gestaun tamba seidauk tuir buat ne’ebe hakarak.
“Ita nia ema servisu iha rekursu ne’e limitadu, tamba ema ida bele halo servisu rua -tolu, tamba ne’e atrapalha ba Ai moruk ne’e mai iha nia fatin ne’e,” katak Francisco.
Nia mos dehan katak wainhira akontesimentu hira ne’e akontere iha ministeriu Saude nia laran Tamba seidauk iha kontrolu ne’ebe masimu, tamba ne’e presiza halo masimu para servisu tuir rekursu ne’ebe limitadu.
Tuir informasaun ne’ebe deputadu ne’e hetan katak, MS ninia iha logistika Sames ne’e sira hakarak atu ba sunu Ai-moruk ne’ebe ninia parazu liu tiha ona i kuantidade ne’e dehan karadas Lima (5).
“Ami hakarak dehan ne’e la iha duni kapasidade halo planu, tamba hola Aimoruk bar-barak la halo distribuisaun ba iha klinika sira iha teritorio laran tomak, tamba dala barak iha klinika sirane’e ai moruk la iha,” katak Inacio.
Deputadu ne’e hatutan katak, tamba la iha kapasidade halo planu identifika aimoruk saida mak moras iha Timor Leste presiza ne’e mak presiza tenki hola.
“Se kazu sunu duni aimoruk karadas lima ne’e hau hateten katak prezuizu bo’ot ba estadu i osan hira mak Gasta iha ne’eba sira tenki mai halo halo esplikasaun,” realsa Inacio.
Nia salieta katak, MS tenki fó atensaun ba rekizasaun, halo planu didiak, tenki hare estatistika moras didiak atu nune’e aloka osan ba hola aimoruk tuir estatitstika moras para aimoruk ne’e bele uza hotu antes liu prazu.
Iha sorin seluk Vice Prezidenti Komisaun F Trata ba asuntu Saude, Edukasaun i Kultura Francisco Jeronimo hateten katak, Ai moruk iha sames iha hela, maibe faila iha Gestaun tamba seidauk tuir buat ne’ebe hakarak.
“Ita nia ema servisu iha rekursu ne’e limitadu, tamba ema ida bele halo servisu rua -tolu, tamba ne’e atrapalha ba Ai moruk ne’e mai iha nia fatin ne’e,” katak Francisco.
Nia mos dehan katak wainhira akontesimentu hira ne’e akontere iha ministeriu Saude nia laran Tamba seidauk iha kontrolu ne’ebe masimu, tamba ne’e presiza halo masimu para servisu tuir rekursu ne’ebe limitadu.
Funsionariu MAFP Uza Kareta Estadu Ba Aktividade Partidu
Reprezentante povu iha uma fukun Parlamentu Nasionál deputadu Francisco Jeronimo hateten katak, Funsionariu Ministeriu Agrikultur, Florestas i Pescas (MAFP) uza kareta Estadu iha Sabadu foin lalais ne’e ba halo aktividade partidu nian.
Francisco Jeronimu hato’o kestaun ne’e Jornalista Jornal Nacional Diário iha Parlamentu Nasional.
Tuir deputadu ne’e katak, tenki hotu-hotu honestu atu uza sasan Estadu nian tuir regra ne’ebé mak estabele tiha ona, kompri ba regras se lakompri diak liu hasai tiha regras sira halo komforme hakarak.
“Ha’u komprende katak, orgaun titular sira iha direitu tomak, tamba sira labele fahe sira nia an ba rua, maibe diretur sira ka funsionariu baibain, ha’u hanoin labele uza sasan Estadu nia ba servisu partidu nian,” katak Jeronimo.
Nia mos hatutan katak akontesimentu hanesan ne’e akontese makas tebtebes iha fatin-fatin la’o hanesan ne’e la los ona, se uluk hakilar malu dehan la diak, maibe tamba sa ohin loron kontinua fali hahalo ne’ebé mak uluk dehan ladiak.
“Ha’u hanoin ita tenki muda se reforma ita tenki reforma duni, tamba akontesimentu idea ne’e iha sabadu liu ba kareta Governu ninian ho Sapa 178 G, maibe G ne’e hamos tiha halo mutin, kareta ne’e monu hela iha rai kuak naruk iha kaimetdagio, Distritu Liquisa, Hatukesi,”katak deputadu ne’e.
Nia salieta, wainhira koalia kestaun ne’e balu dehan katak hetan kovite, mas diretor hetan konvite atu ba halo servisu partidu ne’e lae, se ba halo servisu Ministeriu Agrikultura nia los.
Iha sorin seluk deputadu partidu Congresu Nacional da reconstrução Timor Leste (CNRT) Arão Noé hateten katak, iha dekretu lei ne’ebé uluk aprova iha 2004 koalia regulariza uzu defasilidade do Estadu hodi hala’o servisu lorloron, nune’e mos hatete klaru katak, labele uza ba aktividade partidaria ka partikular sira hotu.
“Ha’u hanoin se iha partidu politiku balu uza fasilidade ba hala’o hela aktividade partidu nian ne’e sala bo’ot kontra lei, ha’u hanoin ita hotu iha nasaun ida ne’e tenki fiar lei ne’ebé hatete katak premeiru tenki kompri, para atu eziji ema seluk atu kumpri, se ita rasik mak kaer autoridade nasaun ninia depois mak ita la kompri, se mak atu kumpri lei ne’e,” katak Arão.
Tuir deputadu Arão katak, ministeriu kompetetente tenki foti sansaun no mos Vice Premeiru Ministru Mario Viegas mos bele halo investigasaun ba kazu ne’e para bele hatene lolos.
Nune’e mos kareta ne’ebé monu ne’ebé dehan katak estadu nian tenki foti sansaun ba funsionario ne’ebé autoriza kareta ne’e uza ba halo aktividade Governu nia mak monu ne’e los
“Se halo aktividade partidaria depois monu tenki husu ba ema ne’ebé lori para responsabiliza hadia kareta ne’e, labele tau fali estadu mak tenki hadia kareta ne’e,”dehan nia.
Nune’e mos xefi bankada Partidu Demokratiku (PD), Adriano do Nacimento hatete, Ministeriu Agrikultura mak iha kompetensia atu halo investigasaun sobre kareta ne’ebé monu ne’e.
“Agora se dezastre ne’e akontese kalae ne’e ita lahatene komu ida ne’e preopioridade Ministeriu Agrikultura nia mak halo ivestigasaun,” katak Adriano.
Nia salienta, PD halo duni aktividade iha Distritu Liquisa, mas sira la hatene husi agrikultura iha ne’eba ka lae, tamba aktividade ne’e halo iha dalan ibun, ne’ebé PD lakohi generaliza katak mai hotu PD, se lae ema ruma liu estrada katak ne’e mai tuir PD nia aktividade.
“Ha’u hanoin ida ne’e mak ha’u hatete, buat dezastre ne’e natural sira lori tan gerador keta sira halo aktividade ruma ita seidauk hatene, mas klaru hatete katak ami la kohi klaim, tamba ami halo aktividade iha estrada ibun depois kareta ka motor liu iha ne’eba ne’e dehan PD nia hotu deit mos ami la klaem buat ne’e,”dehan nia.
Francisco Jeronimu hato’o kestaun ne’e Jornalista Jornal Nacional Diário iha Parlamentu Nasional.
Tuir deputadu ne’e katak, tenki hotu-hotu honestu atu uza sasan Estadu nian tuir regra ne’ebé mak estabele tiha ona, kompri ba regras se lakompri diak liu hasai tiha regras sira halo komforme hakarak.
“Ha’u komprende katak, orgaun titular sira iha direitu tomak, tamba sira labele fahe sira nia an ba rua, maibe diretur sira ka funsionariu baibain, ha’u hanoin labele uza sasan Estadu nia ba servisu partidu nian,” katak Jeronimo.
Nia mos hatutan katak akontesimentu hanesan ne’e akontese makas tebtebes iha fatin-fatin la’o hanesan ne’e la los ona, se uluk hakilar malu dehan la diak, maibe tamba sa ohin loron kontinua fali hahalo ne’ebé mak uluk dehan ladiak.
“Ha’u hanoin ita tenki muda se reforma ita tenki reforma duni, tamba akontesimentu idea ne’e iha sabadu liu ba kareta Governu ninian ho Sapa 178 G, maibe G ne’e hamos tiha halo mutin, kareta ne’e monu hela iha rai kuak naruk iha kaimetdagio, Distritu Liquisa, Hatukesi,”katak deputadu ne’e.
Nia salieta, wainhira koalia kestaun ne’e balu dehan katak hetan kovite, mas diretor hetan konvite atu ba halo servisu partidu ne’e lae, se ba halo servisu Ministeriu Agrikultura nia los.
Iha sorin seluk deputadu partidu Congresu Nacional da reconstrução Timor Leste (CNRT) Arão Noé hateten katak, iha dekretu lei ne’ebé uluk aprova iha 2004 koalia regulariza uzu defasilidade do Estadu hodi hala’o servisu lorloron, nune’e mos hatete klaru katak, labele uza ba aktividade partidaria ka partikular sira hotu.
“Ha’u hanoin se iha partidu politiku balu uza fasilidade ba hala’o hela aktividade partidu nian ne’e sala bo’ot kontra lei, ha’u hanoin ita hotu iha nasaun ida ne’e tenki fiar lei ne’ebé hatete katak premeiru tenki kompri, para atu eziji ema seluk atu kumpri, se ita rasik mak kaer autoridade nasaun ninia depois mak ita la kompri, se mak atu kumpri lei ne’e,” katak Arão.
Tuir deputadu Arão katak, ministeriu kompetetente tenki foti sansaun no mos Vice Premeiru Ministru Mario Viegas mos bele halo investigasaun ba kazu ne’e para bele hatene lolos.
Nune’e mos kareta ne’ebé monu ne’ebé dehan katak estadu nian tenki foti sansaun ba funsionario ne’ebé autoriza kareta ne’e uza ba halo aktividade Governu nia mak monu ne’e los
“Se halo aktividade partidaria depois monu tenki husu ba ema ne’ebé lori para responsabiliza hadia kareta ne’e, labele tau fali estadu mak tenki hadia kareta ne’e,”dehan nia.
Nune’e mos xefi bankada Partidu Demokratiku (PD), Adriano do Nacimento hatete, Ministeriu Agrikultura mak iha kompetensia atu halo investigasaun sobre kareta ne’ebé monu ne’e.
“Agora se dezastre ne’e akontese kalae ne’e ita lahatene komu ida ne’e preopioridade Ministeriu Agrikultura nia mak halo ivestigasaun,” katak Adriano.
Nia salienta, PD halo duni aktividade iha Distritu Liquisa, mas sira la hatene husi agrikultura iha ne’eba ka lae, tamba aktividade ne’e halo iha dalan ibun, ne’ebé PD lakohi generaliza katak mai hotu PD, se lae ema ruma liu estrada katak ne’e mai tuir PD nia aktividade.
“Ha’u hanoin ida ne’e mak ha’u hatete, buat dezastre ne’e natural sira lori tan gerador keta sira halo aktividade ruma ita seidauk hatene, mas klaru hatete katak ami la kohi klaim, tamba ami halo aktividade iha estrada ibun depois kareta ka motor liu iha ne’eba ne’e dehan PD nia hotu deit mos ami la klaem buat ne’e,”dehan nia.
Langganan:
Postingan (Atom)