Folin Fos MTCI La Tuir Presu Ne'ebe Determinadu

Prezidenti Parlamentu Nasional (PN) Fernando ‘Lasama’ de Araujo, husu ba Ministru Turismu Comercio i Industria (MTCI), Gil Alves atu hadia sistema servisu iha 24 Oras hodi rezolve problema povu, tamba to’o oras ne’e folin fos la tuir preso 12 Dollar Amerkano ka da saku ne’ebe governu determina maibe iha Merkado folin sae too 15 Dollar Amerikano ka da saku.

Fernando ‘Lasama’ de Araujo hato’o kestaun ne’e ba Jornalista Sira Tersa (30/3) iha Parlamentu Nasional relasiona ho folin fos nebe kuaze laiha ona kontrolu folin governu nian nee husi MTCI.

Presidente Parlamentu Nasional dehan tan buat ne’ebe hamlaha ne’e labele tunda-tunda fali, maibe tenki rezolve tamba Estadu Timor Leste iha kbi’it atu ajuda, nune’e mos Ministru kompetente labele hanoin sai baliur mak barak no tur deit fatin.

“Hau hanoin povu hamlaha labele tunda, Estadu ne’e iha kbi’it hela iha fasilidade atu ajuda, Ministeriu kompatetente tenki fera ulun sebele servisu 24 oras lori rezolve problema sira ne’e labele hanoin sai ba liur mak barak liu, maski problema barak iha rai laran, tur iha restorante mak barak. Fokus ba servisu ba rezolve problema povu nian,” realsa Lasama.

Tuir Lasama katak, fos agora la mentavel tebes no ema hotu mengeluh ba folin fos no distribuisaun fos iha Teritorio Timor Leste laran tomak.

“Hau husu ba Governu liu husi Ministru Turismu Comersiu i Industria (MTCI) Gil Alves, atu hare buat ne’e ho diak ne’e hodidiak atu rezolve iha tempo badak, la iha buat ida mak ita nia kakutak la to’o ita atu rezolve, ” katak Lasama.

Prezidenti Palamentu hatutan katak, nia parte uluk sujere atu labele involve deit xefi suku, maibe involve Autoridade loka nomos komandante PNTL inkliu mos Amo Paroqui sira hotu para bele kontrola malu i labele fo deit ba ida.

“Hau hanoin para ita kontrola malu diak ne’e mak, ita fo responsabilidade ida ba iha Subdistritu para atu tau matan to’o iha ne’eba, ne’e karik iha falha ruma ita husu Administrador, Amo Paroqui, no Komandante PNTL sira, ne’e hau nia hanoin, mais ne’e poder Ezekutivu sira nian atu haree buka dalan,” sujere Prezidenti PN Fernando Lasama.

Livru “Vou Conecer A Vida” Iha Negativu Barak

La Sama Husu Revizaun
Livru ‘Vou Conecer A Vida’, Ne'ebe Ministreriu Edukasaun produz atu hanorin iha Ensinu Baziku Terseiru Ano nebe'e sai preokupasaun bo'ot membru Parlamento Nasional no inan aman alunus nian ne'e, Presidente Parlamento Nasional Fernando ‘La Sama’ de Araujo hatete se livru ne'e sei iha negativu barak diak liu halo revizaun.

“Livru ne’ebe mak ita desenha ne’e atu rezolve problema, so hein deit halo buat ruma soe ba mak ita haree katak problema bar-barak, se reasaun negativu mak barak liu, entaun halo revizaun fali ba livru ida ne’e,” hateten Prezidenti PN Fernando ‘La Sama’ de Araujo ba Jornalista sira Tersa (30/3) Foin lalalis ne'e.

Prezidenti PN ne’e mos fo exemplo katak, uluk IRI ne’ebe halo Livru kona-ba Likrauk ninia, maibe iha protestu bar-barak ne’ebe retira fali livru ne’ebe atu produz ne’e.

Maibe agora iha ME ne’ebe hanoin katak atu halo edukasaun sexual, maibe husi Publiku haree sasaran la tepat. Tamba estudante tresiru ano Ensini Baziku sei labarik ne’ebe sei nurak liu para atu hanorin materia ne’e.

“Hau hakarak hateten ita iha sosiedade mesak ita nia dutrina rasik, maske balu dehan universal, maibe ita iha tradisaun rasik,” tenik Lasama.

Nune’e mos Prezidenti PN Lasama esplika katak, ba iha rai seluk hanesan europa kuaze treseiro ano ne’ebe sei labarik ki’ik-oan maibe sira introduz ona buat barak iha sira nia ulun inklui mos sexual ida ne’ebe mak hanesan nakloke tebes, maibe iha nasaun Timor Leste seidauk iha ne’ebe tenki hanoin no hare didiak mak produz Livru.

Estadu Ansi Fo Promosaun Diviza Ba Membrus PNTL

Promosaun diviza ne’ebé Estadu fó ba Polisia Nasional Timor Leste (PNTL) iha 27 Marsu ne’e, deputadu bankada Parlametar Frente Revolusionario Timor Leste Independente (FRETILIN) Antoninho Bianco konsidera promosaun ne’ebé ansi liu. Tamba la tuir regras ne’ebé ezisti iha nasaun Timor Leste no mós iha mundu.

Deputadu Antoninho Bianco hato’o kestaun ne’e iha nia intrevensaun polítika iha plenária estraordinária Segunda-Feira (29/3) iha Parlamentu Nasional.

Deputadu Antoninho Bianco deklara katak, promasaun diviza ba membru PNTL ne’e sedu liu tamba latuir prosesu no durasaun tempu ne’ebé mak membru PNTL idak-idak hala’o no kontribui ona ba nasaun no Estadu TL.

“Desizaun ida úniku iha mundu, tamba hasa’e deviza ne’e tuir regras ne’ebé eziste iha mundu katak, wainhira atu hasae diviza, husi nivel ida ba nivel seluk, atu sa’e Soldadu Sarjentu, ka Official tenki sa’e tuir eskada pur eskada no tuir durasaun tempu detreminadu,”dehan Antoninho Bianco.

Tamba ne’e deputadu Antoninho Bianco mós fó exemplu katak, soldadu atu sa’e, Kabu presiza tinan ruma mak foin sa’e to’o iha ne’ebá no husi Kabu ba Sarjentu, husi sarjentu ba Oficias, husi tempu mak bele sae to’o iha ne’eba.

“Realidade iha PNTL, promasaun hasa’e diviza liu husi teste simples oan ida, ema membru hotu tuir teste ho perguntas ne’ebé iha tiha ona, maibé Governu ho promasaun diviza ne’ebé espesial extra ordinariu ba membru PNTL,”nia haklaken.

Deputadu bankada FRETILIN ne’e mós esklarese katak, polítika promove diviza promasaun ne’e hanesan kondekorasaun espesial, extra ordinária ba sira nia luta PNTL nian iha era depois de restaurasaun indenpendensia.

“Penhargaan istimewa atas perjuangan di era restaurasi kemerdekaan. Tamba sa, primeiru membru Ajente simples bele promove hasa’e diviza ba Kapitaun, Sarjentu promove ba diviza Maijor ka Tanenti Kornel ka Kornel,”katak depoutadu ne’e.

Nia parte konsidera katak, promosaun ne’e, promasaun espesial, tamba iha instituisaun Falintil Forsa Defeza Timor Leste F-FDTL seidauk iha, maske F-FDTL nia istória ba luta ukun rasik-an mundu tomak rekoñese.

“Heroi barak mate, ema barak luta ba prosesu ida to’o oras ne’e, seidauk hetan promasaun deviza espesial, sira nia familia barak ne’ebé agora sei moris iha susar no mukit, la husu ba Estadu atu hetan promasaun diviza extra ordináriu,”realsa Antoninho Bianco.

Tanba ne’e Deputadu Antoninho husu membru PNTL sira ne’ebé promovidu, tenki servisu ho dedikasaun tomak atu povu iha rai ida ne’e sei valoriza sira nia servisu.

Iha sorin seluk deputadu Independenti Mateus de Jesus hatutan katak, deviza ne’ebé mak Estadu Timor Leste fó ba membru PNTL, maibe membru PNTL iha balun seidauk komprende no hatene klean kona-ba diviza ne’ebé mak sira simu.

“Sira Ajente sa’e tiha ona ba Sarjentu, maibe ba oin mak ne’e ka ba fali iha kotuk tamba sira manan iha izame sira iha Ajente ne’e sira nia deviza ne’e hanesan kinur ida hanesan Sarjentu maibe depois sira manan iha ijama ne’e tun fali ba mean tolu nemak sira seidauk komprende,”dehan Mateus.

Ho akontesimentu ne’e nia husu ba Sekretariu Estadu Seguransa (SES) Francisco Guterres tenki fo informasaun ba deviza ne’e.

“Tamba bele fo impaktu ba sira nia servisu, majamenus sira nia deviza ne’e la’o ba oin, maibe sira pasa retagurda ba fali kotuk,” katak deputadu Mateus.

Antes ne’e Prezidenti Parlamentu Nasional Fernando ‘Lasama’ de Araujo hatete ona katak, nu’udar nasaun foun wainhira hahú buat ruma sempre hasoru dezafiu, maibe importante mak tenki hahú depois mak bele hadia neneik iha tempu oin mai.

Iha fatin seluk membru PNTL balun mos lamenta ho rejultadu ijame ne’ebe mak sira hetan, tamba membru PNTL balun ne’ebe hetan valor bo’ot deviza la sa’e, maibe balun hetan valos ki’ik deviza sa’e. nune’e mos iha membru balun ne’ebe uluk ajente sa’e ba komadante no balun uluk komadante tun ajente.

Tamba ne’e mambru PNTL lamenta ho situasaun ne’ebe akontese iha instituisaun nian laran, nune’e mos sira husi atu esplika didiak ba sira tamba sira konsidera Promosaun ne’e iha Diskriminasaun.

GNR Halo Agresaun Fíziku Hasoru Komunidade

Membru Polísia husi Guarda Nacional Repúblicana (GNR) Kinta-Feira (18/3) halo agresaun fíziku hasoru komunidade nain rua mak, Lourenca Lelan (feto isin rua) no António Varela Belo iha edifísiu Ministériu Solidaridade Sosial (MSS) Caicoli-Dili. Agresaun fíziku ne’e akontese wainhira sira tenta atu hasoru Ministra Solidaridade Sosial maibé seguransa sivil la autoriza maibé sira obriga-an atu tama iha ministra nia fatin, tamba ne’e Polísia sira halo agresaun.

Depois akontesimentu ne’e vítima nain rua ba aprezenta keixa ba Parlamentu Nasionál hodi hasoru malu ho funsionáriu Parlamentu dirasaun Rekursus Humanus no deputadu Inácio Moreira tamba komisaun sira iha Parlamentu Nasionál laiha fatin.

Nu’udar vítima tenki husu nia direitu. Tamba iha tinan hira nia laran maibé seidauk hetan osan rekoperasaun husi Governu, maibé hetan baku husi UNPol unidade GNR ne’ebé la iha razaun atu halo agresaun ba povu iha nasaun ne’e.

“Ha’u lahatene buat ida ne’ebé ha’u dehan ba polísia ne’e, katak ha’u lor-loron mai nafatin iha ne’e, tamba ha’u nu’udar povu vítima ne’ebé ha’u mai, hein hau nia rekoperasaun, tamba ami povu sira MSS nunka koalia loloos ba ami, maibé sira koalia keras deit ba ami,”hateten Lourenca Lelan.

Vitima ne’e mós konsidera katak sira to’o agora seidauk hatene loloos rekoperasaun ba sira ne’ebé vitima, ne’ebe sira ba no hamrik nafatin hodi hein to’o rezolve problema. Tamba vitima sira ne’e terus iha tinan tolu nia laran maibe seidauk iha rezultadu.

Hatunta Lourenca katak, nia parte hamrik iha kotuk derepenti polisia UNPol GNR husi Protugal ne’ebe mai atu silu nia liman.

“Malae mene ne’e mai dada ha’u nia lima dehan hakarak hau silu o nia liman, no simu hau nia limman i hau hateten uluk tempo bapa ema seidauk silu hau nia liman , agora ukun na nia laran mak malae hakarak halo tohar hau nia liman,”realsa vitima Lorensa.

Alende ne’e vitima Antonio Varela Belo mos afirma, GNR Sira komesa silu vitama Lourenca nia liman baku, hodi nune’e nia foti telefone atu foti gambar para nudar evidensia katak UNPol halo agresaun Fiziku ba Povu.

“Hau foti gamba ne’e mak sira baku hau silu, hau hadau tiha telefone hapus dokumentus iha laran, maibe iha ida ne’ebe sira la konsege hamos no ida ne’e sei iha hau nia telefone laran,” katak Vitima Antonio.

Iha fatin hanesan Deputadu husi bankada FRETIN Inacio Moreira lamenta ho hahalo UNPol husi Guarda Nacional Republicana (GNR) Portugal ne’ebe halo intervensaun ho atuasaun ne’ebe lolos labele halo ba IDPs ne’ebe ba husu sira nia direitu iha MSS, tamba sira IDPs ne’ebe iha Tina 3 nia laran maibe seidauk simu rekoperasaun husi Governu,

“Hau bele hateten katak ida ne’e agresaun fiziku lolos polisia sira labele halo, lolos sira ba hamrik netik deit dehan labele halo violensia, maibe saida mak hau hare iha Video ida ne’e hare momos katak ne’e halo duni agresaun ba Sr. Ida agora isin rua,” Afirma Deputadu Inacio.

Deputadu Husi bankada FRETINLI husu ba polisia UNPol atu halo investigasaun ba membru polisia Gurada Nacional Republicana ne’ebe halo agresaun Fiziku ba populasaun ne’ebe husu direitu rekoperasaun ne’ebe seidauk simu.

“Ami husu ba UNPol tenki halo investigasaun ba kazu ida ne’e. tamba sa mak sira ba halo agresaun fiziku ba iha povu ida, wainhira povu ne’e iha ninia ne’e sesidade iha ne’’eba husu tuir deit husu los atu hatene los,”katak Inacio Moreira.