AMP Apoia, KOTA-FRETILIN Kontra
Bankada bloku Aliansa Maioria Parlamentar (AMP), apoiu maka’as atu muda lei Fundu Petrolífero (FP) 3% ba 15%. Maibé bankada opozisaun FRETILIN no KOTA la konkorda tamba tuir sira katak osan fundu petrolíferu nian iha banku Sentral Nova Iorke oras ne’e dadaun sei ki’ik liu.
Deputadus bankadas parlamentares AMP, KOTA no FRETILIN hato’o lia hirak ne’e ba Jornal Nacional Diário Segunda-Feira (10/5) iha Parlamentu Nasionál hodi hatan ba nutísia ne’ebé fó sai iha média nasionál balun ne’ebé hateten povu iha sub distritu 18 Distritu Baucau, Lautem no Viqueque husu Parlamentu atu muda lei fundu petrolíferu 3% ba 15% atu nune’e Governu bele gasta osan hodi hadia sira nian moris.
Hanesan nutisia ne’ebé fó sai iha Jornal Nacional Diário iha edisaun 1229 Segunda-Feira (10/05/2010) fó sai katak povu iha sub distritu 18 husu Parlamentu Nasionál atu muda lei fundu petrolíferu maibé la esplika detalles konaba sub distritu ne’ebé-ne’ebé deit.
Relasiona ho kestaun ne’e deputadu bankada Frente Revolusionária Timor Leste Independenti (FRETILIN) José Texeira hateten katak, lei ne’e presiza halo deit avaliasaun atu halo revizaun, maibé laiha dalan atu muda lei FP. Sé atu muda lei ne’e entaun ema bele hasai osan barak liutan tuir ida-idak nia gostu.
“Ita haree didiak lei nia estrategia investimentu ba fundu ne’e entaun ita labele halo tamba bele iha impaktu ba nia sustanbilidade. Ita hasai osan barak liu osan ne’ebé ita manan funan husi investimentu ne’e problema,” katak Texeira.
Deputadu partidu Frente Revolusionario Timor Leste Independente (FRETILIN) ne’e salieta, se iha proposta atu halo mudansa revizaun ba lei, atu investe ba estok market mos tenki iha kuidadu, tamba osan iha fundu sei ki’ik oan.
“Ita tenki iha kuidadu bainhira ita halo mudansa ne’e, uluk ami halo lei ida hanesan ne’e tamba ita nia pontu desenvolvimentu agora dadaun ne’e ita nia ekonomia seidauk forte, ita presiza investimentu ba ita nia rekursu humanus, ita lakohi fo fiar atu ema seluk kaer investimentu ba ita nia fundu tamba ne’e tau iha Banku Amerika,” dehan nia.
Kestan konaba Atu muda lei 3% ba 15% ne’e Jose Texeira hateten, se lei ne’e muda sala bo’ot, se osan funan la hetan osan ne’e sei mohu tem, tamba hanesan pakote referendu mos la ho gestaun lahatene.
Nune’e mos Xefi bankada partidu Klibur Oan Timor Asuwain (KOTA) Manuel Tilman hateten katak, , se hasai osan iha fundu 15% ne’e la to’o tinan lima osan mina rai ne’e hotu ona.
Wainhira Atu muda lei fundu petroliforu 3% ba 15% deputadu ne’e hateten, 3% mos labele ona satan 15%, tamba osan la to’o.
“3% ohin loron ne’e hasai ne’e funan la to’o ida, ita hasai ona kapital balu, se hasai ba 15% ne’e at lui, ne’ebé la presiza muda lei,” katak tilman.
Iha sorin seluk Xefi bankada parlamentar Partidu Demoktratiku (PD) Adriano do Nacimento hatene, dekkrasaun iha osamentu tina 2008 ne’e iha ne’e tau kedas ona katak Governu ka Estadu tenki hare fila fali lei fundu pretrolifeiru.
Tamba labele rai deit osan iha ne’eba deit to’o mina rai hotu nein halo buat i ema estrangeiru mak kelola, se osan ne’e sa’e ona lei mos tenki muda atu nune’e bele responde nesesidade povu nian.
“Lei ne’e la fo benifisiu, liu-liu 3% ne’e, ami uluk kedas ona dehan tenki halo revizaun buat ne’e mak Premeiru Ministru Xanana hateten ne’e ami suporta lei ne’e tenki muda,” katak Adriano.
Maibe mos deputadu husi bankada Parlamentar partidu Congresu Nacional da Reconstrução Timor Leste (CNRT) Arão Noé afirma, se hakarak atu desenvolve nasaun Timor Leste ho lalais tenki kebra altera lei fundu petrolifeiru ne’ebé bareira 3% ne’e hasa’e para bele fó dala atu foti osan barak ba aseleira desenvolvimentu tuir planu estrateziku ne’ebé iha.
Nia deklara katak, Bankada CNRT sei koloka an tuir opiniaun povu nian katak altera lei 3% ne’e ba 15% para foti osan barak liu para bele atende interesse povu nian.
“Ami se apoiu totalmente atu halo alterasaun ba lei ne’e para atu koresponde Planu Estrateziku Desenvolvimentu Nasional,” katak Arão.
Aleinde ne’e Vice bankada parlamentar Asosiasaun sosial Demoktátiku Timorense (ASDT) Francisco Araujo afirma katak, halo lei faforese ba povu no nasaun, hanesan lei fundu petrolifeiru ne’ebé iha 3% maibe bele hadia fali ba 15% ne’e hare ba nesesidade nasaun mak obriga.
“Ita hare ita nia povu sulir bebeik lei ne’e tenki muda lei para kondis ho situasaun, se ita halo lei ida mak kondisiona ho ita nia situasaun real, ho ida ne’e mak ami senti iha benifisiu duni iha 3% ne’e hadia ba 15% ,”katak Francisco Araujo.
Seidauk Simu Proposta Alterasaun Lei FP
Husi parte sorin Prezidenti Parlamentu Nasionál Fernando ‘La sama’ de Araujo afirma, proposta alterasaun ba lei Fundus Petroliferu (FP) seidauk tama iha Parlamentu Nasionál, maibé sei iha komisaun A.
Ho ida ne’e Xefi órgaun Lejislativu ne’e deklara katak, seidauj oportuñu para koalia konaba atu altera lei fundu petrolíferu.
“Karik iha hakarak ruma iha hela mas seidauk tama mai iha Parlamentu Nasionál,” katak La Sama de Araujo.(**)